Wyniki kolejnej edycji badania NASK „Nastolatki 3.0” potwierdzają, że prawie co trzeci młody internauta obawia się dezinformacji. Pokażcie więc swoim uczniom, jak demaskować nieprawdziwe wiadomości w sieci oraz wytłumaczcie, czym jest technologia deepfake i jak reagować na dezinformację.

Skorzystajcie w tym celu ze scenariusza zajęć „W poszukiwaniu ziarna prawdy” dla uczniów szkół ponadpodstawowych, który znajdziecie na naszej bezpłatnej platformie e-learningowej OSE IT Szkoła w kursie „(Dez)informacja, czyli w co wierzyć w internecie”. Chcecie poprowadzić lekcję z młodszymi uczniami? W poszukiwaniu inspiracji zajrzyjcie do poprzednich aktualności z naszego cyklu!

Jak szukać ziarna prawdy?

Zewsząd zalewają nas różne informacje – niektóre są wiarygodne i godne zaufania, inne wręcz przeciwnie.

Jak więc odróżnić prawdę od nieprawdy w internecie? Pamiętajcie o poniższych zasadach:

• Choć dezinformacja potrafi rozprzestrzeniać się z prędkością światła, to jednak przy użyciu dość prostych metod jesteśmy w stanie się przed nią chronić. Jak? Przede wszystkim polegając na zdrowym rozsądku i uważności. Pomocne okażą się darmowe narzędzia, takie jak wyszukiwanie obrazem czy filtrowanie wyników wyszukiwania.
• Sprawdzajcie prawdziwość informacji, potwierdzając ją w przynajmniej kilku źródłach.
• Jeśli jakiś news przykuł Waszą uwagę i budzi silne emocje, upewnijcie się, czy jest wiarygodny – skorzystajcie z serwisów fact-checkingowych (z ang. weryfikacja faktów). Warto korzystać z efektów pracy fact-checkerów, którzy sprawdzają sensacyjne doniesienia w wiarygodnych źródłach, szukają potwierdzeń w dokumentach, materiałach audio-wideo, wypowiedziach autorytetów.

Idealny obraz nieprawdy

Coraz trudniejsze w weryfikacji stają się materiały wygenerowane przez sztuczną inteligencję przy użyciu technologii deepfake (z ang. deep learning – głębokie uczenie maszynowe i fake – fałsz). Technologia ta wykorzystuje nowoczesne sposoby modyfikacji i tworzenia zupełnie nowych nagrań z wykorzystaniem AI. Okazuje się, że możliwości sztucznej inteligencji w tej materii są niezwykle rozległe. Doskonale zmanipulowany materiał wideo może powstać na bazie zdjęć, dźwięku lub innych materiałów wideo i będzie niemal nie do odróżnienia od rzeczywistego.

Czy jako użytkownicy internetu możemy rozpoznać takie treści? Tak, ale nie zawsze jest to tak proste, jak np. w przypadku nagrania, na którym Freddie Mercury wykonuje utwór Celine Dion. Tu weryfikacja jest prosta, wiemy bowiem, że Freddie zmarł sześć lat przed ukazaniem się „My heart will go on”, nie jest więc możliwe, by zaśpiewał ten utwór. Co jednak w przypadku Toma Cruise’a przemawiającego do internautów czy Wołodymyra Zełenskiego, który rzekomo wzywał ukraińskich żołnierzy do poddania się? Oto kilka wskazówek, które pomogą Wam odróżnić materiał wiarygodny od deepfake’owego:

• Słuchajcie uważnie. Jeśli słowa wypowiadane nie pasują do osoby lub są niezwykle kontrowersyjne, powinno to wzbudzić Waszą czujność.
• Przyjrzyjcie się ruchom twarzy i ciała. Stale rozwijająca się technologia AI wciąż nie jest idealna. Postaciom w materiałach deepfake’owych często brakuje wiarygodnej mimiki twarzy. Zwróćcie uwagę na poruszanie się głowy, mrugnięcia czy różnego rodzaju mikroekspresje naturalne dla konkretnej osoby – te elementy okazują się dla sztucznej inteligencji niezwykle trudne do odtworzenia.
• Rozmycie konturów. Zwróćcie uwagę, czy w trakcie wypowiedzi osoby występującej w nagraniu nie pojawiają się nienaturalne rozmycia w obrębie twarzy i jej konturów. Jeśli tak – macie do czynienia z deepfake’iem.
• Sprawdźcie inne wypowiedzi. Porównajcie sposób mówienia, dobór słów, gesty z innym materiałem wideo, w którym pojawia się dana osoba.
• Budujcie świadomość i edukujcie. Najważniejszym narzędziem w celu wykryciu deepfake’ów jest zdrowy rozsądek i wiedza na temat narzędzi, których można użyć w celu sprawdzenia prawdziwości materiału. Wyszukajcie strony umożliwiające sprawdzenie materiału klatka po klatce. Pokażcie swoim uczniom różnice na przykładzie materiału spreparowanego i prawdziwego.

Lekcja z naszym scenariuszem

Uczniowie szkół ponadpodstawowych są gotowi, by coraz bardziej świadomie odbierać przekazy medialne, dlatego trzeba uświadamiać im, jak rozsądnie przyjmować treści i reagować na podejrzane rewelacje płynące np. z mediów społecznościowych. Pokazujcie im też sposoby ochrony przed dezinformacją w codziennym życiu, a także tłumaczcie, jak ważne jest weryfikowanie informacji, które budzą w nich silne emocje.

W kształtowaniu tych umiejętności pomocny będzie scenariusz „W poszukiwaniu ziarna prawdy” dostępny w naszym bezpłatnym kursie „(Dez)informacja, czyli w co wierzyć w internecie”. Dzięki zawartym w nim zadaniom uczniowie dowiedzą się:

• jak dezinformacja wpływa na nasze codzienne funkcjonowanie;
• dlaczego lubimy przekazywać dalej niesprawdzone wiadomości i co ma to wspólnego z szerzeniem dezinformacji;
• czy zwykli użytkownicy internetu mogą powstrzymać dezinformację.

Gwarantujemy, że scenariusz będzie dobrym punktem wyjścia do kolejnych dyskusji o fałszywych treściach w sieci!