Gdy zastanawiamy się nad polskimi naukowczyniami czy badaczkami, jako pierwsza naturalnie przychodzi na myśl Maria Skłodowska-Curie. Później chemiczka Stephanie Kwolek czy astronomka Elżbieta Koopman-Heweliusz, może filozofka Eleonora Ziemięcka czy wreszcie Anna Tomaszewiecz-Dobrska – pierwsza w historii Polka z dyplomem lekarza. Możemy cofnąć się także do XV w. i legendarnej Nawojki, studentki, która w męskim przebraniu i pod męskim imieniem w 1414 r. pojawiła się na Akademii Krakowskiej.  

Herstoria polskiej nauki nie kończy się jednak w laboratoriach, obserwatoriach i bibliotekach. Trzeba szukać jej także w instytutach technicznych, gdzie w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) powstawały prototypy komputerów i języki programowania. Obchodzony dziś już po raz piąty Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce, ustanowiony przez UNESCO, jest dobrym pretekstem do przypomnienia tej nieco zapomnianej karty w dziejach.

Kobiety – do komputerów!

W latach 50. informatyka rozwijała się w Polsce w dwóch wiodących ośrodkach naukowych: warszawskim przy Instytucie Matematycznym PAN i Politechnice Warszawskiej oraz wrocławskim przy Instytucie Matematyki Uniwersytetu Wrocławskiego i Wrocławskich Zakładach Elektronicznych ELWRO. To właśnie tam powstawały kolejne modele komputerów (od XYZ po Odry) i języki programowania (od SAKO do Loglanu), a akuszerkami rodzącej się informatyki były w dużej mierze kobiety.

Zawody związane z nowymi technologiami są obecnie przez wielu postrzegane jako typowo męskie, jednak w PRL nikogo nie dziwiły złożone z kobiet zespoły pracujące nad algorytmami i biorące udział w każdym etapie rozwoju komputerów. W Instytucie Maszyn Matematycznych w Warszawie (IMM) czy wrocławskim ELWRO z czasem utarł się jasny podział zadań: mężczyźni zajmowali się częściej budową maszyn liczących, a kobiety ich programowaniem. Co więcej, polskie programistki z tamtych czasów miały opinię wybitnych ekspertek. Cieszyły się uznaniem w kraju i za granicą – wszędzie tam, gdzie korzystano z polskich komputerów.

Naszymi pionierkami informatyki były Jowita Koncewicz i Maria Łęcka: kobiety, które brały udział w tworzeniu pierwszego polskiego języka programowania SAKO. Koncewicz, pytana o początki pracy, wykrzyknęła: „Przecież było nas więcej!”. To prawda – dziewczęta, które spotykały się na studiach (np. elektronice, matematyce czy „maszynach matematycznych”), tworzyły później zespoły ekspertek w IMM-ie i ELWRO. Lidia Zajchowska, Elżbieta Jezierska-Ziemkiewicz, Barbara Wiśniowska, Alicja Kuberska, Ewa Zaborowska (Kardymowicz), Zofia Zjawin-Witkowska, Zofia Siwak: to tylko jedne z wielu nazwisk, bez których historia rozwoju techniki informatycznej w Polsce byłaby dziś pewnie w innym miejscu.

Ciężka praca, pasja, inspiracja

Historia cyfrowych dziewczyn to historia z jednej strony nowatorskich odkryć, a z drugiej – ciężkiej pracy oraz pasji, która wychodziła poza mury instytutów. Przemilczane bohaterki nie pozostały w cieniu: wiadomo, że rozwijały swoje kariery w Polsce i na całym świecie. Jedna z nich stanęła na czele zespołu, który z ramienia rządu Meksyku stworzył kodeks dobrych praktyk dla software house’ów. Inne odpowiadały za istotne projekty informatyczne w kraju, jak np. elektroniczna Księga Wieczysta. Ich produkty do dziś sprzedają światowi giganci.

Choć im samym często wydaje się, że nie zrobiły niczego niezwykłego, stały się wzorem dla kobiet w branży informatycznej, a także przyszłych programistek. Ich przykłady pokazują, że receptą na sukces jest podążanie za pasją, czasem nawet wbrew stereotypom.

Wszystkim Kobietom i Dziewczętom zajmującym się nauką życzymy dziś za polskim fizykiem, Marianem Smołuchowskim: „Kobietom, które wstępują na drogę naukową, powinno się ułatwiać ich powołanie; powinny nareszcie zniknąć wszelkie zewnętrzne przeszkody, owe śmieszne przesądy, owe przestarzałe poglądy, które zamykają dostęp kobietom do niektórych instytucyj naukowych, które im utrudniają kształcenie się, pracę naukową, dostęp do katedr uniwersyteckich. Niech tu (jak na każdem innem polu) panuje zasada wolnej konkurencji. Oby ta konkurencja była jak najżywsza”.

Źródła:

Wasilewska K., blog „Girls gone tech” [dostęp dn. 8.02.2021].

Wasilewska K., (2020), „Cyfrodziewczyny. Pionierki polskiej informatyki”, Warszawa: Krytyka Polityczna.

Warnke A., (2020), „Karolina Wasilewska, Cyfrodziewczyny. Pionierki polskiej informatyki” [online, dostęp dn. 8.02.2021].