Dziś trudno sobie wyobrazić życie bez dostępu do internetu, szczególnie kiedy mamy go na wyciągnięcie ręki w niemal każdym telefonie. Dzieci i młodzież nie znają już świata niepodłączonego do sieci, a internet jest im niezbędny do życia jak powietrze. W kolejnym artykule z serii „Zadbaj o siebie z OSE” zastanawiamy się, gdzie postawić granicę między normalnym a problemowym używaniem sieci. Co się dzieje, gdy internetu w naszym życiu jest za dużo?

Pod kontrolą? Nie zawsze

Eksperci coraz częściej zwracają uwagę, że mamy problem z nadmiernym korzystaniem z urządzeń cyfrowych, a co za tym idzie – problemowym używaniem internetu (PUI). Może to dotknąć każdego – zarówno dorosłych, jak i dzieci, jednak najczęściej dotyczy nastolatków. Zbyt intensywne korzystanie z internetu i urządzeń cyfrowych może prowadzić do wielu problemów, takich jak: FOMO (ang. Fear of Missing Out, lęk przed odłączeniem), fonoholizm, a także zwiększać ryzyko uzależnienia – od gier czy hazardu online. Nadmierne zaangażowanie w świat online to również większe ryzyko podejmowania szkodliwych aktywności, np. oglądania pornografii w sieci.

Młodzi ludzie poświęcają na aktywności w internecie średnio 5 godzin i 36 minut w dni powszednie oraz 6 godzin i 16 minut w weekendy. Dane te, pochodzące z najnowszej edycji badania „Nastolatki 3.0” prowadzonego przez NASK, wskazują niepokojącą tendencję – ten czas wydłużył się aż o 46 minut w porównaniu do poprzedniej edycji badania. Co więcej, okazuje się, że niemal 7% badanych spędza w internecie 12 i więcej godzin na dobę w dni powszednie, a niemal 9% – w dni wolne. Aktywność nastolatków koncentruje się więc głównie na cyberprzestrzeni (Lange, 2023).

Zastanówmy się, czy sami jesteśmy w stanie kontrolować czas, jaki spędzamy w sieci. Zapewne nie, zwłaszcza że niektórych „mikrowyciągnięć” telefonu z kieszeni nawet nie zauważamy (mówili o tym eksperci podczas Kongresu OSE 2023 – sięgnijcie do nagrań zamieszczonych na naszym kanale OSE na YouTubie). Okazuje się, że znaczną część dnia spędzamy, patrząc się w ekrany urządzeń.

Problemowe używanie internetu, czyli jakie?

Istnieją różne definicje PUI. Jedna z nich, opracowana przez Marka Griffithsa (1996), zakłada występowanie sześciu symptomów tego zjawiska:

1. Dominacja – korzystanie z sieci staje się priorytetem codziennego funkcjonowania.
2. Zmiana nastroju – korzystanie z internetu w celu poprawy samopoczucia.
3. Zwiększona tolerancja – zwiększona potrzeba korzystania z sieci.
4. Zespół abstynencyjny – pojawienie się rozdrażnienia, niepokoju, poirytowania w momencie ograniczenia dostępu do internetu.
5. Konflikt – między użytkownikiem a rodziną, znajomymi lub obowiązkami szkolnymi.
6. Nawroty – intensywne, niekontrolowane powracanie do problemowego korzystania ze świata wirtualnego.

Problemowe używanie internetu wiąże się z występowaniem wewnętrznego przymusu bycia online, np. przeglądania mediów społecznościowych, grania w gry komputerowe czy posiadania urządzenia cyfrowego stale przy sobie. Zaniedbywanie pracy, nauki, przyjaciół spoza sieci, codziennych obowiązków, a także sięganie po urządzenie nawet w nocy, kosztem snu, smutek, rozdrażnienie, gdy w zasięgu ręki nie ma smartfona – te symptomy powinny nas zaniepokoić.  

Zastanawiacie się, czy dotyka Was PUI? A może jest to problem Waszych dzieci czy uczniów? Okazuje się, że problemowe używanie internetu jest zjawiskiem częstszym, niż może się wydawać. Popatrzmy na statystyki (Lange, 2023):

• Prawie co trzeci nastolatek (31%) wykazuje się wysokim natężeniem wskaźników PUI, a ośmiu na stu – bardzo wysokim.
• Ponad 40% nastolatków twierdzi, że brak dostępu do internetu wpłynąłby negatywnie na jakość ich życia, czyniąc je mniej satysfakcjonującym.
• Średni dzienny czas korzystania z mediów społecznościowych wśród nastolatków to 4 godziny i 12 minut. 16,2% badanych deklaruje, że nie jest w stanie wytrzymać bez mediów społecznościowych dłużej niż godzinę.
• Z powodu korzystania z mediów społecznościowych niespełna jedna czwarta młodzieży (23,8%) często zaniedbuje swoje obowiązki domowe, natomiast prawie trzech na dziesięciu nastolatków (28,7%) często zaniedbuje obowiązki szkolne z powodu używania mediów społecznościowych.
• Co czwarty nastolatek (27%) podejmował bezskuteczne próby skrócenia czasu swojej aktywności w mediach społecznościowych.
• Korzystanie z mediów społecznościowych przez młodych ludzi wiąże się z ich ekspozycją na różnorodne treści. Blisko połowa nastolatków (46,7%) deklaruje wysoki (13,5%) i ponadprzeciętny (33,2%) poziom ekspozycji na antyspołeczne treści w takich mediach.

Antidotum na problemy z internetem

Przede wszystkim warto postawić na edukację i kształtowanie zdrowych nawyków cyfrowych – pisaliśmy o nich m.in. w poprzednim tekście z serii: „Zadbaj o siebie z OSE: 2024 rokiem cyfrowej higieny”. Zachęcamy do odkładania telefonu na czas posiłków, wyłączania powiadomień i rezygnowania z używania urządzenia godzinę przed snem. Pamiętajcie też, że częstym powodem naużywania internetu jest nuda, dlatego należy postawić na ciekawe i angażujące aktywności offline.

A może pójdziecie o krok dalej i zdecydujecie się na offline challenge? Zasady tego wyzwania są proste – odłączamy się od internetu na 48 godzin. Ten czas ma pomóc w odkrywaniu swoich cyfrowych nawyków, warto więc zastanowić się i zaobserwować, jak zachowujecie się w sytuacjach, gdy nie możecie szybko sprawdzić czegoś w internecie, zagrać w grę ze znajomymi czy obejrzeć ulubionego filmu lub serialu.

Na czym polega offline challenge? To trzy proste kroki:

1. Ustalcie, kiedy dokładnie robicie sobie przerwę od internetu. Uprzedźcie znajomych o tym zamiarze i dokładnie zaplanujcie swoje aktywności podczas cyfrowego detoksu. Wyjście do kina, na basen, do parku z książką, udział w koncercie – każdy pomysł jest dobry.
2. Przyjrzyjcie się sobie. Dwie doby bez internetu nie sprawią od razu, że staniecie się innymi ludźmi, ale na pewno pomogą zorientować się, jak bardzo pochłania Was wirtualna rzeczywistość. Pozwólcie sobie na wszystkie uczucia, które wywoła w Was odłączenie od sieci – złość, frustrację, może nawet lęk i smutek.
3. Wyciągnijcie wnioski. Zastanówcie się, co dały Wam dwa dni bez smartfona. Może znaleźliście więcej czasu na spotkania ze znajomymi czy swoje hobby, może lepiej spaliście, a może w pewnym momencie musieliście się poddać? Najcenniejsze są właśnie przemyślenia – to one pomagają budować nowe, zdrowsze nawyki cyfrowe!

Po pierwsze: zasady!

A co, gdy na profilaktykę jest już za późno i obserwujecie Wasze dziecko wpatrzone stale w ekran smartfona? Jeśli korzystanie z internetu i urządzeń staje się dla niego przymusem, trzeba działać! Szczera rozmowa i wspólne ustalenie zasad korzystania z sieci – to pierwszy krok do zmian.

Jak pokazują wyniki badania „Nastolatki 3.0”, dzieci potrzebują wyznaczania granic i ustanawiania limitów korzystania z urządzeń. Ponad połowa nastolatków (53,7%) twierdzi, że ich rodzice nie ustalają żadnych zasad dotyczących korzystania z internetu w zakresie czasu i dostępu do treści (dorośli mają na ten temat odmienne zdanie – niemal 60% opiekunów wskazuje, że wyznacza takie zasady). Co ważne, młodzi sygnalizują, że potrzebują regulacji czasu w sieci, a samodzielne ustalanie limitu sprawia im trudności.

Jako rodzice możecie skorzystać z naszego bezpłatnego narzędzia ochrony rodzicielskiej – aplikacji mOchrona. Aplikacja ograniczy dostęp do treści potencjalnie szkodliwych oraz ułatwi weryfikację czasu spędzanego przed ekranem, będzie też wspierać w przestrzeganiu ustalonych wspólnie domowych reguł korzystania z sieci.

Więcej informacji o naszej apce znajdziecie w zakładce mOchrona na stronie ose.gov.pl oraz instrukcji:

Źródła:

Griffiths M, (1996), „Behavioural addiction: An issue for everybody?”, Journal of Workplace Learning, nr 8(3), s. 19–25, za: Makaruk K., Włodarczyk J., Skoneczna P., (2019), „Problematyczne używanie internetu przez młodzież. Raport z badań”, Warszawa: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę [online, dostęp dn. 18.03.2024].

Lange R. (red.), (2023), „Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania nauczycieli i rodziców”, Warszawa: Państwowy Instytut Badawczy NASK [online, dostęp dn. 13.03.2024].