To nasze kolejne spotkanie z serii „Lekcja o cyberbezpieczeństwie”! Dziś zachęcamy do zgłębienia tematu szkodliwych treści, którego dotyczy bezpłatny scenariusz lekcji dla uczniów szkół podstawowych „Ciemna strona internetu”. Znajdziecie go na naszej platformie e-learningowej Bezpieczni w sieci.

Szkodliwe treści, czyli jakie?

Ostatnio dużo się mówi o szkodliwych treściach, a to dlatego, że niestety trudno się przed nimi ustrzec. Ustawienia prywatności czy filtry rodzicielskie nie są gwarancją uniknięcia materiałów nieodpowiednich dla dzieci poniżej 18 r.ż.

Szkodliwe treści to materiały, które mogą wywołać negatywne emocje u odbiorcy, destrukcyjnie wpływać na rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny dzieci oraz młodzieży (Livingston, Smith, 2014). Treści te promują niebezpieczne zachowania i dlatego są nieodpowiednie dla młodego odbiorcy. To mogą być różnego rodzaju obrazki, filmy, zdjęcia czy wpisy, na które można się natknąć na stronach internetowych, w wiadomościach e-mail, forach czy blogach. Wasz uczeń czy dziecko może na nie trafić również np. korzystając z mediów społecznościowych czy grając w darmowe gry pobrane na smartfon czy tablet.  

Szkodliwe treści to materiały, które mogą wywoływać negatywne, skrajne emocje u odbiorcy lub promują niebezpieczne zachowania. Wśród nich możemy wyróżnić:

• Treści zachęcające do zachowań autodestrukcyjnych – np. nawołujące do samookaleczeń, przedstawiające zachowania szkodliwe dla zdrowia: zażywanie niebezpiecznych substancji, rygorystyczne diety.
• Patostreamy – relacje na żywo prezentujące zachowania określane i postrzegane jako patologiczne, np. relacje z libacji alkoholowych, materiały prezentujące agresywne zachowania, wyzwiska, bójki.
• Internetowe challenge – wyzwania polegające na wykonywaniu ryzykownych zadań i publikowaniu w sieci dokumentujących je nagrań lub zdjęć.
• Treści pokazujące przemoc – zdjęcia lub filmy przedstawiające obrażenia fizyczne, deformacje ciała, np. zdjęcia lub nagrania ofiar wypadków, materiały prezentujące okrucieństwo wobec zwierząt, brutalne gry pokazujące akty agresji i przemocy.
• Internetowy hejt – komentarze umieszczane i rozpowszechniane w sieci, które służą obrażaniu lub wyrażeniu agresji.
• Treści pornograficzne z udziałem dorosłych – prezentowanie takich treści osobom poniżej 18 r.ż. jest nielegalne.
• Materiały pokazujące dziecko w seksualnym kontekście – treści niekwalifikujące się jako wykorzystywanie seksualne, np. prezentujące dzieci ubrane i upozowane w sposób erotyczny.
• Fake newsy – fałszywe informacje, które mają na celu manipulowanie zachowaniami odbiorców.

Jak tego rodzaju treści trafiają do młodych ludzi? Za pomocą spamu, komunikatorów, prywatnych wiadomości na portalach społecznościowych, ale nie tylko. Do treści szkodliwych zaliczamy również informacje w serwisach, które publikują zwykle fake newsy. Takie materiały można w łatwy sposób rozpoznać. Najczęściej widać to już na pierwszy rzut oka. Szokujące nagłówki, typowe clickbaity, które mają na celu przyciągnięcie uwagi użytkownika, najczęściej poruszają silnie polaryzujące tematy związane z polityką czy aktualnymi społecznie problemami.

Młodzi i szkodliwe treści

Szczególnie niebezpieczne, z perspektywy badaczy szkodliwych treści, są zjawiska sekstigu i patostreamingu. Jak wynika z badań NASK „Nastolatki 3.0”, blisko co szósty młody człowiek ma problem z określeniem, czy oglądane przez niego treści noszą cechy patostreamu i czy są wulgarne lub nacechowane przemocą. Co czwarty respondent przyznaje, że ogląda tego typu treści.

Co się tyczy sekstingu, w wynikach badań rodziców i dzieci widoczne są duże rozbieżności. Rodzice nie mają wiedzy na temat zjawiska. Jedynie 5,6% dorosłych deklaruje, że ich dzieci otrzymały nagie zdjęcia za pośrednictwem internetu, a z deklaracji nastolatków wynika, że aż co trzeci z nich otrzymał takie pliki! Częściej niż co dziesiąty nastolatek wysłał nagie lub półnagie zdjęcia za pośrednictwem internetu (zsumowany odsetek odpowiedzi „Tak” i „Trudno powiedzieć”). Problem ten, biorąc pod uwagę badania z ubiegłych lat, nasila się. Wynika z tego, że rozmowy na temat sekstingu oraz konsekwencji, do jakich może prowadzić dzielenie się intymnymi zdjęciami, są niezbędne. Ważne, by przy ich okazji poruszyć również temat nielegalnych treści oraz – dla równowagi – nieszkodliwych, jak np. powtarzające się reklamy, konkursy online, ankiety online, wyskakujące pop-upy czy pojawiające się automatycznie na niektórych stronach czaty.

Tego zabrania prawo

Nielegalne treści to wszystkie materiały, które naruszają przepisy prawa i są określone we właściwych aktach prawnych (najczęściej w Kodeksie karnym, dalej k.k.).

Do treści nielegalnych w Polsce zaliczamy:

• Wszystkie treści związane z uwodzeniem dziecka przez internet, czyli child grooming (art. 200 1–4 k.k.).
• Reklamy treści pornograficznych i treści pornograficzne dostępne bez ostrzeżenia (art.. 200 5 k.k.).
• Propagowanie lub pochwalanie zachowań o charakterze pedofilskim (art. 200b k.k.).
• Materiały przedstawiające seksualne wykorzystanie dziecka – treści pornograficzne z udziałem małoletniego, również te zawierające wytworzony lub przetworzony wizerunek (art. 202 3–4b k.k.).
• Twarda pornografia – zawierająca sceny przemocy lub wykorzystywanie zwierzęcia (art. 202 3 k.k.).
• Treści dyskryminacyjne, nawołujące do wrogości, a nawet nienawiści wobec różnych grup społecznych lub jednostek.
• Treści o charakterze rasistowskim, ksenofobicznym (art. 256 i 257 k.k.).
• Treści mogące ułatwić popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym (art. 255a k.k.) i nawołujące do popełnienia przestępstwa, występku (art. 255 k.k.).