Współczesne dzieci i młodzież dorastają w świecie nierozerwalnie związanym z technologią. Internet jest dla nich naturalnym środowiskiem życia: uczą się online, utrzymują kontakty w mediach społecznościowych, grają w gry i korzystają z aplikacji. To ogromny potencjał, ale i poważne wyzwanie. Cyberzagrożenia stają się codziennością, dlatego tak ważne jest, by rozmawiać z uczniami o bezpieczeństwie w sieci – mądrze, uważnie i z wyczuciem. Jak to robić, z jakich materiałów korzystać? Podpowiadamy w kolejnym tekście z cyklu „Temat lekcji”!

Cyberzagrożenia – czyli co?

Zanim zaczniemy rozmowę z uczniami, warto uporządkować wiedzę. Cyberzagrożenia to szeroka kategoria obejmująca m.in.:

• phishing (wyłudzanie danych) i oszustwa wykorzystujące socjotechnikę;
• złośliwe oprogramowanie (wirusy, trojany);
• kradzież tożsamości;
• seksting;
• kontakt ze szkodliwymi treściami (np. przemocowymi, pornograficznymi);
• nękanie lub manipulacje w sieci (cyberprzemoc, grooming, szantaż);
• wycieki danych;
• fałszywe oferty i inwestycje;
• nadużywanie internetu i urządzeń elektronicznych.

Dla uczniów te pojęcia mogą być abstrakcyjne. Młodzi często nie są w stanie rozpoznać realnego zagrożenia, szczególnie jeśli problem nie dotyczy ich bezpośrednio. Rozmowa na ten temat powinna więc być konkretna i dostosowana do wieku odbiorców. Omówmy kilka pomocnych wskazówek.

Nauka – nie straszenie

Częsty błąd to próba edukowania poprzez strach. Opowiadanie o „hakerach”, „pedofilach w sieci” czy „życiu zrujnowanym przez jedno zdjęcie” może budzić sensację, ale rzadko skłania do rzeczywistej refleksji. Uczniowie odbierają takie historie z przymrużeniem oka lub całkowicie się na nie uodparniają.

Lepiej:

• opowiadajcie o prawdziwych sytuacjach, z którymi łatwo się utożsamić: np. „Wyobraź sobie, że ktoś loguje się na twoje konto i rozsyła obraźliwe wiadomości twoim znajomym”.
• zadawajcie pytania: „Co byś zrobił, gdyby ktoś poprosił cię o prywatne zdjęcie?”, „Czy wiesz, gdzie się zgłosić, gdy czujesz, że coś jest nie tak?”.
• pokazujcie realne konsekwencje w sposób zrozumiały, a nie przerażający.

Włączanie uczniów do rozmowy

Zamiast prowadzić wykład o zagrożeniach w sieci, oddajcie głos uczniom. Pytajcie, z jakich aplikacji i gier korzystają, czy spotkali się kiedyś z cyberprzemocą, jak reagują, gdy dostają podejrzaną wiadomość, itd.

Młodzi powinni czuć, że ich doświadczenie jest ważne, a nie oceniane. Nauczyciel, który słucha, zyskuje więcej zaufania niż ten, który tylko przestrzega i straszy.

Możecie zorganizować debatę, quiz, grę terenową lub burzę mózgów. Ważne, by uczniowie mówili o tym, co widzą w internecie – i co ich niepokoi.

Nauka krytycznego myślenia i zdrowych cyfrowych nawyków

Dzieci i młodzież rzadko uczą się, jak dbać o swoje dane, prywatność czy dobre samopoczucie w sieci. W rozmowie warto więc skupiać się na codziennych nawykach, które chronią przed zagrożeniami.

Tłumaczcie na przykładach, jak ważne jest nieudostępnianie nikomu swoich haseł i innych danych logowania, dlaczego nie można bezrefleksyjnie klikać w linki i pobierać załączników z wiadomości. Przypominajcie zasady tworzenia silnych haseł, bezpiecznego korzystania z aplikacji, uczulajcie na nadmierny czas spędzany online. 

Zajęcia z bezpieczeństwa cyfrowego mogą przypominać edukację zdrowotną – uczcie nie tylko reagowania na zagrożenia, ale też budowania cyfrowej odporności i troski o siebie w sieci na co dzień.

Dbanie o właściwy przekaz

Pamiętacie, że dzieci i młodzież w różnym wieku mają różne potrzeby i inaczej rozumieją dane zagadnienia.

W początkowych klasach szkoły podstawowej używajcie prostego języka i animowanych materiałów. Skupiajcie się przy tym na zasadzie: „Jeśli coś cię niepokoi – powiedz dorosłemu”, a także rozmawiajcie o zaufaniu i emocjach – np. jak dzieci się czują, gdy ktoś jest niemiły w internecie.

Starszym uczniom (już w klasach 4–6 szkoły podstawowej) tłumaczcie z kolei, czym są dane osobowe i jak można je chronić. Ćwiczcie też reagowanie na podejrzane sytuacje (np. wiadomości od nieznajomego) oraz uczcie netykiety i kultury komunikacji.

Wraz z wiekiem uczniów może zwiększać się poziom trudności omawianych zagadnień. Z młodzieżą możecie rozmawiać na takie tematy jak seksting, nadużywanie internetu, presja w mediach społecznościowych czy oszustwa w sklepach online. Wspólnie analizujcie przykłady z życia (np. case studies, artykuły z mediów) i twórzcie zasady odpowiedzialnego korzystania z sieci.

Nauka przez obserwację

Nie wystarczy mówić, czego nie robić. Dzieci i młodzież potrzebują pozytywnych przykładów i praktycznych narzędzi. Możecie zatem: pokazywać, jak wygląda silne hasło, wspólnie z uczniami sprawdzać, czy dane z waszych kont wyciekły (np. na stronach bezpiecznedane.gov.pl lub haveibeenpwned.com), a także zachęcać do weryfikowania ustawień prywatności w popularnych aplikacjach.

A może zaprosicie na lekcję gościa – np. policjanta, edukatora cyfrowego, psychologa – który opowie o zagrożeniach w sieci?

Wartościowe materiały

Chcecie dowiedzieć się więcej na temat cyberbezpieczeństwa? Szukacie materiałów pomocnych podczas zajęć o zagrożeniach? Zajrzyjcie na naszą bezpłatną platformę e-learningową OSE IT Szkoła, gdzie znajdziecie wiele inspiracji, m.in.:

• kursy dla młodszych uczniów: „Fomek i Jomcia. Wielka ucieczka od ekranów”, „Internetowa szkoła słonia Spacjusza”, „Przygody Profesora i N@tki, czyli jak mądrze korzystać z internetu”;
• kursy dla starszych uczniów: „Cyberprzemoc – anonimowość w sieci”, „Cyberprzemoc w grach internetowych”, „Cyberprzemoc – kompromitujące nagranie w sieci”;
• kursy dla nauczycieli: „(Dez)informacja, czyli w co wierzyć w internecie”, „Zrozumieć FOMO”;
• poradniki: „ABC cyberbezpieczeństwa”, „Szkodliwe treści w internecie”, „Nastolatki i gry cyfrowe”;
• scenariusze zajęć: „Złapani w sieć. Złota Rybka i niebezpieczne kontakty online”, „e-Pomocni! Konkurs dl@ OSEhero”, „FOMO i nadużywanie smartfona”, „My wszyscy. Ryzykowne zachowania w internecie: cyberprzemoc”.

Pamiętajcie! Rozmowa o cyberzagrożeniach to nie jednorazowy temat lekcji, ale ciągły proces wychowawczy. Wasze słowa mogą być dla uczniów pierwszym impulsem do tego, by spojrzeli na internet nie tylko jak na źródło rozrywki, ale też przestrzeń, o którą warto dbać.