Z najnowszego badania NASK „Nastolatki 3.0” wynika, że w czasie pandemii przeciętny nastolatek spędza w sieci od 8 do 12 godzin dziennie. Internet dostarcza mu rozrywki i informacji, a także pozwala na podtrzymywanie więzi ze znajomymi. Choć bycie online niesie za sobą wiele korzyści, przebywanie w wirtualnym świecie może łączyć się także z niebezpieczeństwami. Do sieci przenoszą się bowiem tradycyjne zjawiska i problemy, takie jak przemoc rówieśnicza.

Pedagodzy powinni być szczególnie wyczuleni na internetową agresję, ponieważ jej sprawcami są najczęściej znajomi z klasy czy szkoły. Anna Borkowska, ekspertka NASK, w najnowszej publikacji „Cyberprzemoc w szkole. Poradnik dla nauczycieli” omawia zjawisko przemocy w sieci. Wyjaśnia, jak chronić przed nią dzieci i młodzież, w jaki sposób pomóc ofiarom cyberataku oraz jak się zachować, gdy to nasz uczeń okaże się internetowym prześladowcą. Publikacja powstała w ramach cyklu „Bezpieczni w sieci z OSE” skierowanego do pracowników oświaty. Oprócz poradnika nauczyciele mogą skorzystać ze scenariusza lekcji i infografik, a także obejrzeć ekspercki webinar poruszający temat cybeprzemocy.

– W ramach cyklu „Bezpieczni w sieci z OSE” omawiamy najbardziej aktualne cyberzagrożenia dotykające dzieci i młodzież. Ostatnio zajmowaliśmy się sextingiem: zjawiskiem coraz powszechniejszym wśród młodych, które w pewnych okolicznościach może mieć bardzo groźne skutki. Teraz skupiliśmy się na cyberprzemocy, która dotyczy wielu uczniów, choć nie zawsze my dorośli – rodzice, nauczyciele, opiekunowie – jesteśmy świadomi skali tego zjawiska – mówi Agnieszka Żeglińska, Dyrektor ds. Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i Ekosystemu OSE. – Aby skutecznie pomóc dziecku, podjąć interwencję, ale też okazać ważne w tym przypadku wsparcie, najpierw należy poznać cyberzagrożenia. Eksperci NASK w ramach Ogólnopolskiej Sieć Edukacyjnej nie tylko pomagają rodzicom, nauczycielom, wychowawcom w zdobywaniu wiedzy na temat niebezpieczeństw czyhających w wirtualnym świecie, ale też uczą, jak im przeciwdziałać i minimalizować skutki przykrych doświadczeń – dodaje.

Cyberbullying – internetowa przemoc

Przemoc w internecie może dziś dotknąć każdego ucznia. Prawie 80% młodych użytkowników sieci przyznaje, że było świadkiem hejtu, mowy nienawiści, agresji, a co piąty nastolatek doświadczył przemocy osobiście. Powody ataku ze strony rówieśników mogą być różne: wygląd fizyczny, upodobania, zainteresowania, ubiór czy poglądy polityczne. Ponadto internetowa przemoc rządzi się swoimi prawami –  rozprzestrzenia się szybko, a jej sprawcy czują się anonimowi.

– Katalog form cyberprzemocy, zwanej też cyberbullyingiem, jest niestety bardzo szeroki. Często jest to np. agresja słowna, czyli zamieszczanie przykrych komentarzy w mediach społecznościowych czy na forach internetowych. Nastolatki publikują także upokarzające, przerobione zdjęcia innych osób, podszywają się pod kogoś, by w jego imieniu zamieszczać obraźliwe posty. Agresja w internecie może polegać również na celowym ignorowaniu czyjejś działalności w sieci czy wykluczaniu z grona „znajomych” – mówi Anna Borkowska, ekspertka NASK, autorka poradnika „Cyberprzemoc w szkole. Poradnik dla nauczycieli”.

Wielu nauczycieli i rodziców nie ma świadomości, że ich podopieczni doświadczają nękania w sieci, ponieważ incydenty te zazwyczaj nie są im zgłaszane. Tymczasem pozbawione pomocy dziecko często nie jest w stanie samo stawić czoła trudnej sytuacji, przez co narażone jest na groźne skutki cyberbullyingu. Może przeżywać poniżenie i upokorzenie, lęk, rozpacz, smutek, poczucie osamotnienia, bezradność, a w konsekwencji mogą się u niego pojawić nawet zaburzenia depresyjne czy myśli samobójcze.

Przede wszystkim profilaktyka

Przeciwdziałanie przemocy powinno być jednym z kluczowych zadań wychowawczych i profilaktycznych szkoły. Aby działania te były efektywne, powinny opierać się na kilku kluczowych zasadach.

Integracja zespołu klasowego, budowanie dobrych relacji pomiędzy uczniami i nauczycielami, wprowadzanie norm grupowych, uczenie dzieci odróżniania dobra od zła, wytyczenie granic akceptowanych zachowań, edukacja medialna, nauka kompetencji społecznych – to kroki wychowawcze, które należy podjąć, by zapobiegać aktom agresji online wśród uczniów. Ważna jest też rozmowa z podopiecznymi na temat internetowych zagrożeń, w tym o cyberprzemocy, wskazanie na odpowiedzialne zachowania w sieci, zasady komunikacji w internecie, a także ochronę prywatności.

Warto też uczulać uczniów na to, by ze świadków agresji w sieci nie stali się jej sprawcami. Jeśli dostrzegą nękanie innej osoby, powinni udzielić jej wsparcia oraz poinformować o takim zdarzeniu dorosłego. W żadnym przypadku nie należy angażować się w opresyjne działania – komentować krzywdzących treści czy udostępniać ich.

Twój uczeń doświadcza cyberprzemocy?

 – Problem agresji w szkole jest znany od lat. Niestety do prześladowania dochodzi nie tylko w szkole, ale też na wirtualnym podwórku – mówi Agnieszka Żeglińska. – Przed wychowawcami i dyrektorami szkół stoi więc duże wyzwanie: muszą radzić sobie w sytuacji kryzysowej związanej z cyberprzemocą, ponieważ to od ich postawy i reakcji w dużej mierze zależy los ofiar, ale i sprawców agresji online. W ramach Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej wspieramy pracowników oświaty także w tym zadaniu, dzieląc się wiedzą i doświadczeniem.

Procedury reagowania na zagrożenia powinny być określone w regulaminach szkół, a nauczycieli należy przygotować do podejmowania konkretnych działań interwencyjnych w zależności od rodzaju incydentu.

– Sposoby reagowania na agresję w internecie zależą od jej form i nasilenia działań przemocowych. O ile to możliwe, należy zabezpieczyć dowody – wiadomości, wpisy na stronach internetowych, zdjęcia czy grafiki – radzi Anna Borkowska. – Szukać pomocy można także u administratorów serwisów, w których doszło do naruszenia, następnie u szkolnego psychologa i pedagoga, wreszcie u organów ścigania – dodaje ekspertka.

Zachęcamy nauczycieli do skorzystania z materiałów przygotowanych w ramach cyklu „Bezpieczni w sieci z OSE”:

• poradnika „Cyberprzemoc w szkole. Poradnik dla nauczycieli”
• scenariusza lekcji „My wszyscy” poruszającego temat cyberprzemocy
• infografik dotyczących zjawiska cyberprzemocy
• webinaru eksperckiego „Cyberprzemoc w szkole – powiedz STOP” na temat profilaktyki i reagowania na skutki agresji w sieci