Dziś (26 listopada) przypada tegoroczny Black Friday, czyli dzień, na który z niecierpliwością czekają miłośnicy zakupów na całym świecie. Z roku na rok zyskuje coraz większe grono fanów także w Polsce. Dlaczego cieszy się taką popularnością? Tego dnia wiele sklepów oferuje towary w obniżonych i często bardzo atrakcyjnych cenach. Dzięki internetowi klienci mogą też celebrować dzień promocji bez wychodzenia z domu – porównując oferty online i zamawiając produkty w najkorzystniejszych cenach. Dodatkowo zwolennicy e-zakupów mogą też upolować ciekawe zniżki w Cyber Monday, czyli pierwszy poniedziałek przypadający po Black Friday. 

Zanim jednak wpadniemy w zakupowe szaleństwo i zdecydujemy się na pogoń za najlepszymi cenami, dobrze jest zapoznać się z kilkoma zasadami bezpiecznego kupowania w sieci, a także porozmawiać o nich z dzieckiem. Niestety wraz ze wzrostem popularności handlu online zwiększa się także aktywność cyberprzestępców i nieuczciwych sprzedawców, w których niebezpieczne sidła mogą wpaść również młodzi klienci.

Black Friday jest więc idealną okazją, aby poruszyć z dzieckiem temat bezpiecznego kupowania w sieci i przypomnieć mu o dobrych nawykach. Zanim jednak podejmiemy rozmowę z pociechą, warto wcześniej dowiedzieć się więcej o praktykach młodzieży, ich świadomości oraz postawach dotyczących finansów i zakupów elektronicznych – wiedzy w tym zakresie dostarczy raport z ogólnopolskich badań „Nastolatki wobec zakupów w internecie”.

E-zakupy a nastolatki

Uczniowie spędzają w sieci wiele godzin na różnych aktywnościach. Łatwiejszy dostęp do urządzeń cyfrowych i internetu wpływa nie tylko na wykorzystanie jego możliwości do nauki czy rozrywki, ale też na częstsze robienie zakupów w sieci. Opiekunowie powinni pamiętać, że coraz więcej nastolatków korzysta z możliwości dokonywania operacji finansowych online, podczas których również mogą być narażeni na cyberzagrożenia. Jak wynika z badania NASK „Nastolatki wobec zakupów w internecie” przeprowadzanego w 2018 r. przez ekspertów Thinkstat, aż 76,7% młodych respondentów zadeklarowało, że posiada osobiste konto bankowe (dla dzieci bądź młodzieży), a ponad jedna trzecia ankietowanych odpowiedziała, że jest posiadaczem karty płatniczej do bankowego konta osobistego.

Z badań dowiadujemy się również, że uczniowie najczęściej na swoje miesięczne wydatki przeznaczają środki z kieszonkowego od rodziców (85,2%), a także z prezentów otrzymanych z okazji świąt: gwiazdki, urodzin, Dnia Dziecka (69,6%). Na jakie produkty głównie wydają online swoje środki? Przede wszystkim najczęściej decydują się na kupno ubrań i akcesoriów, następnie obuwia, a także gier i dodatków do nich.

Czy rodzice zawsze wiedzą o wszystkich zakupach, jakie młodzi robią w internecie? Jak wskazuje raport, ponad 40% nastoletnich respondentów przyznaje się do dokonywania zakupów w sieci bez wiedzy rodziców, opiekunów czy innych dorosłych członków rodziny (42,5%). Na uwagę zasługuje też fakt, że co piąty nieletni internauta kilka razy w roku (21,2%) realizuje zakupy online, nie informując o tym dorosłych, a co szósty – kilka razy miesiącu (16,3%).

Raport z badań dostarcza również wiedzy na temat postawy uczniów wobec bezpieczeństwa podczas e-zakupów, ich świadomości prawnej w zakresie regulacji chroniących klientów oraz tego, jak reagują na problemy napotkane w trakcie dokonywania transakcji. Na uwagę zasługuje fakt, że zdecydowana większość badanych twierdzi, że podczas dokonywania zakupów online sprawdza zarówno wiarygodność produktów czy usług (84,1%), jak i sklepu bądź portalu (83,3%). Młodzi respondenci bardzo często również deklarują, że weryfikują dane sprzedającego (71,4%). Choć dane te wskazują na rozważne zakupy w sieci i zaangażowanie w bezpieczeństwo transakcji, to niepokojące jest jednak to, że niemal co trzeci nastoletni klient nie sprawdza danych sprzedającego, pokładając tym samym zaufanie w administratorach serwisów i platform sprzedażowych. Warto więc, aby nie tylko od święta, ale i na co dzień uczulać dziecko i przypominać mu o dobrych nawykach, które pozwolą bezpieczniej kupować w sieci.

Zapoznaj się z raportem „Nastolatki wobec zakupów w internecie”

ABC bezpiecznych zakupów online

Na początek – jeszcze przed rozmową z dzieckiem – warto przypomnieć sobie, na co należy zwracać uwagę podczas zakupów online. Takiej wiedzy dostarczy rodzicom m.in. krótki poradnik „Jak się nie dać złapać w sieci nieuczciwych sprzedawców” przygotowany przez działający w NASK Zespół CERT. Twórcy poradnika przypominają o prostych krokach bezpiecznych zakupów online. Oto najważniejsze z nich:

• Sprawdź dane sprzedawcy – czy firma podana na stronie posiada numer NIP, czy jest wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego, a adres sklepu istnieje fizycznie. Zwróć też uwagę, czy pod nazwą sklepu widnieje firma prowadząca działalność handlową. Możliwe, że oszust podszywa się pod istniejącą firmę, która nie ma sklepu internetowego, bądź przejął nieużywaną domenę internetową innego podmiotu gospodarczego.
• Pamiętaj o sprawdzaniu sprzedawcy. Nawet jeśli działa on w serwisie od dłuższego czasu, nie jest to gwarantem uczciwości. Może zdarzyć się niestety tak, że konto sprzedającego zostało przejęte przez oszustów.
• Uważnie przyjrzyj się ofercie. Oceń, czy jest ona spójna, oraz sprawdź, czy sklep oferuje określony asortyment, a nie wszystko, czego tylko dusza zapragnie.
• Zweryfikuj, czy e-sklep posiada wszystkie niezbędne elementy, takie jak: regulamin, informacje o sposobach dostawy, formach płatności czy wiadomości na temat zwrotu towaru.
• Unikaj sprzedawców stawiających dodatkowe warunki zakupowe. Twoją czujność powinny wzbudzić sytuacje, w których sprzedający np. prosi o zalogowanie się w innym miejscu, o pobranie i zainstalowanie czegokolwiek albo proponuje sfinalizowanie transakcji gdzie indziej.
• Zwróć uwagę na to, o co prosi sprzedający. Prośba o login do Facebooka lub bankowości mobilnej powinna od razu nas skłonić do natychmiastowego opuszczenia danego sklepu.
• Bądź wyczulony na sztuczki w stylu: „Nie musi Pan/Pani przelewać środków, ale dla potwierdzenia tożsamości poproszę o zdjęcie karty kredytowej” lub „Oddam za darmo, proszę tylko opłacić kuriera”. Brzmi to niewinnie, ale najczęściej niesie poważne konsekwencje dla ofiary, która uległa takiej socjotechnice.
• Z rezerwą podchodź do promocyjnych wabików typu „oferta aktualna tylko dziś”.
• Sprawdzaj opinie o sklepie, przyjrzyj się też, kto je napisał. Zwróć uwagę, czy strona lub same opinie nie zostały przygotowane przez atakujących (np. oppinnie.cc). Przeanalizuj historię wystawianych opinii – jeśli istnieje luka, np. najnowsze recenzje są z ostatnich dwóch tygodni, a wcześniejsze sprzed roku – ogranicz zaufanie. Skorzystaj też z wyszukiwarki. Jest szansa, że wcześniej oszukani klienci zdążyli już pozostawić w sieci jakieś ostrzeżenie na temat sklepu, w którym chcesz dokonać zakupów.

Należy pamiętać, że możemy paść ofiarą oszustów, nie tylko kupując w mało znanych sklepach internetowych, ale też za pośrednictwem zaufanych stron, np. popularnych aukcji online czy serwisów z ogłoszeniami. Jeśli mamy jakiekolwiek wątpliwości, warto nawiązać bezpośredni kontakt ze sprzedawcą. Gdy będzie on unikał odpowiedzi na nasze pytania, udzielał niespójnych informacji lub wyczujemy jego poirytowanie, zrezygnujmy z zakupów. Oferta internetowa jest tak bogata, że na pewno zajdziemy interesującą nas rzecz w innym sklepie.

Co w sytuacji, gdy zorientujemy się, że zrobiliśmy zakupy w fałszywym sklepie? Jak najszybciej poinformujmy o takim zdarzeniu nasz bank. Możemy złożyć reklamację i poprosić o uruchomienie mechanizmu tzw. obciążenia zwrotnego (chargeback). Zgłośmy też incydent na stronie incydent.cert.pl oraz na policji. Szybka reakcja zwiększa szansę na ujęcie sprawców. Zostawmy też informację w sieci o nieuczciwym sprzedawcy – być może uda nam się w ten sposób uchronić innych klientów przed cyberatakiem.

Zapoznaj się z poradnikiem „Jak się nie dać złapać w sieci nieuczciwych sprzedawców”

Uczniowie oraz opiekunowie mogą również poszerzyć swoją wiedzę na temat bezpiecznych zakupów w sieci dzięki kursowi „Bezpieczne zakupy w internecie”. Dostępny na platformie OSE IT Szkoła materiał przybliża tematykę związaną z uregulowaniami prawnymi dotyczącymi zakupów online oraz omawia prawa konsumenta i obowiązki przedsiębiorców względem osoby dokonującej zakupów na odległość.