W kolejnej aktualności z serii „Lekcja o cyberbezpieczeństwie” wracamy do FOMO (ang. Fear of Missing Out, lęk przed odłączeniem). Scenariusz, który Wam dziś przypomnimy, zapoznaje uczniów szkół ponadpodstawowych z negatywnym wpływem na zdrowie i samopoczucie postawy „always on” oraz zachęca do zadbania o higienę cyfrową. To ważny temat – poruszcie go na swoich zajęciach!

Zaplątani w sieć

Lęk przed odłączeniem dotyka coraz częściej wszystkich tych, którzy aktywnie korzystają z internetu. To obawa, że jeśli będziemy offline, to bezpowrotnie ominie nas coś bardzo ważnego. FOMO to również przekonanie, że inni mają ciekawsze życie, a nam zostaje tylko obserwować w sieci przygody innych. Lęk przed odłączeniem powoduje przymus bycia stale online (always on), potrzebę zareagowania natychmiast na każdy sygnał smartfona, ale też niepokój i dyskomfort, kiedy nie mamy telefonu w zasięgu ręki albo nie możemy z niego skorzystać.

Z badania „FOMO 2022. Polacy a lęk przed odłączeniem”, przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie polskich internautów, dowiadujemy się, że 17% respondentów doświadcza wysokiego poziomu FOMO. Dodatkowo 45% osób z wysokim FOMO czuje przeciążenie napływającymi informacjami, a jedynie 3% nie ma problemu z zarządzaniem nimi. U 42% wysoko sfomowanych badanych występuje również wysoki poziom uzależnienia od telefonu komórkowego (w grupie ogólnej – 17%). Co ciekawe, jedynie 2% osób z wysokim FOMO nie czuje uzależnienia od smartfona. Od użytkowania telefonu najsilniej uzależnione są  osoby najmłodsze (22% badanych w wieku 15–19 lat) oraz młodzi dorośli (18%).

Miłe złego początki

Sięgnijcie po nasz scenariusz „FOMO i przymus bycia na bieżąco” i wytłumaczcie uczniom, dlaczego korzystanie z internetu jest „przyjemne”:

• Osoby o wysokim poziomie FOMO częściej niż inni sięgają po telefon, gdy ten tylko da o sobie znać. Badania pokazują jednak, że nie tylko ich dotyczy przymus trzymania ręki na pulsie wydarzeń. Wszyscy mamy tendencję do natychmiastowego reagowania na przychodzące powiadomienia, wiadomości, połączenia na ekranie naszych smartfonów.
• Wiadomości tekstowe, polubienia i komentarze oraz powiadomienia mają potencjał uwalniania dopaminy i aktywowania układu nagrody w mózgu, a co za tym idzie – zatrzymywania nas przy urządzeniu.
• Układ nagrody aktywuje się już wówczas, gdy pojawia się sygnał powiadomienia, a nie dopiero wtedy, gdy czytamy jego treść. Naukowcy dowiedli, że wyrzut dopaminy w naszym mózgu następuje wówczas, gdy odczytujemy wiadomość, ale wydziela się jej o wiele więcej w momencie, w którym słyszymy jej dźwięk.

Przymus ciągłego bycia online, sprawdzania powiadomień, natychmiastowego odpowiadania na wiadomości niesie za sobą nierzadko poważne konsekwencje. Przypomnijcie uczniom, że osoby uzależnione od smartfona zaniedbują swoje domowe i szkolne obowiązki oraz zaczynają spędzać w sieci bardzo dużo czasu, nawet kosztem snu. W takich przypadkach może pojawić się wiele fizycznych objawów, takich jak bóle i zawroty głowy, nudności, problemy ze wzrokiem.

Lęk przed odłączeniem wiąże się także z wieloma innymi nieprzyjemnymi odczuciami: niską samooceną, obniżonym poczuciem własnej wartości, a nawet frustracją, która wynika ze stałego porównywania się z innymi. Osoby doświadczające FOMO są rozdrażnione, skarżą się na  poczucie pustki i nudy, a nawet wpadają w panikę czy reagują agresją, gdy nie mają dostępu do sieci i mediów społecznościowych. Ukojenie przynosi obecność smartfona oraz takie proste czynności, jak odblokowywanie urządzenia czy bezwiedne scrollowanie postów.

Cyberhigiena to podstawa!

Podczas lekcji ze scenariuszem „FOMO i przymus bycia na bieżąco” znajdźcie czas również na omówienie zasad cyfrowej higieny, których warto przestrzegać na co dzień. Możecie skorzystać z naszej ściągawki:

1. Ustaw limit czasu, jaki będziesz spędzać przed ekranem smartfona. Takie ograniczenie można wprowadzić również dla konkretnych aplikacji. Warto korzystać także z narzędzi, które pomogą zarządzać swoim czasem w sieci – bez problemu znajdziesz je w oficjalnych sklepach z aplikacjami.
2. Nie używaj urządzeń zaraz po obudzeniu, zrezygnuj z alarmu w smartfonie – zastąp go tradycyjnym budzikiem.
3. Pozbądź się nawyku trzymania telefonu stale przy sobie – np. po powrocie do domu odkładaj go w określone miejsce. W takiej „domowej strefie online” mogą też np. ładować się urządzenia wszystkich domowników.
4. Odkładaj telefon podczas posiłków, spotkań z rodziną i znajomymi. Wykorzystaj ten czas na tworzenie wspomnień i więzi!
5. Przynajmniej godzinę przed snem postaraj się nie używać telefonu, zmniejsz jasność ekranu i ogranicz bodźce. Światło ekranów utrudnia zasypianie i wpływa na jakość odpoczynku. Wyłącz też dźwięk – dzięki temu powiadomienia ze smartfona nie będą Cię wybudzać.
6. Częściej ruszaj się na świeżym powietrzu i spędzaj więcej czasu na aktywności fizycznej – offline.
7. Ogranicz powiadomienia w aplikacjach. Zgódź się tylko na najważniejsze powiadomienia, wyłącz wszystkie rozpraszające dźwięki i wibracje, które pobudzają Twój układ nagrody.
8. Wybierz tryb monochromatyczny. Oglądanie tylko czarno-białych treści nie tylko zmniejszy zmęczenie Twoich oczu, ale też na dłuższą metę zniechęci Cię do nadmiernego korzystania z urządzenia.
9. Korzystaj ze smartfona tylko wtedy, gdy to konieczne. Spróbuj – choć na trochę – wrócić do starych zwyczajów: czytaj e-maile za pomocą komputera, notuj w papierowym kalendarzu, a rozkład jazdy autobusów sprawdzaj na przystanku. Nie wszystkie aktywności wymagają korzystania z urządzenia!
10. Świadomie ogranicz korzystanie z social mediów. Weź urlop od Facebooka, Instagrama, TikToka i spółki? To social media sabbatical – dłuższa, zaplanowana przerwa od portali społecznościowych. Ustal datę odłączenia, poinformuj o tym znajomych, zaplanuj czas offline i przyjrzyj się swoim reakcjom. Może zaczniesz od #offlinechallenge, czyli 48 godzin bez dostępu do sieci?

Jeśli chcecie poruszyć z uczniami inne zagadnienia związane z FOMO, sięgnijcie do naszych innych scenariuszy:

• „FOMO a relacje w mediach społecznościowych”,
• „FOMO i nadużywanie smartfona”,
• „FOMO a wielozadaniowość”,
• „FOMO, smartfony i ryzkowne zachowania… w realu”,
• „Jak się nie zaplątać w sieci? Ryzykowne zachowania w internecie: FOMO i nadużywanie internetu”,
• „Otwórz oczy – internet to nie wszystko. Śpiąca Królewna i FOMO”.

Pomocą będą Wam służyć też inne materiały dostępne na platformie OSE IT Szkoła – poradnik „FOMO i problemowe używanie internetu”, infografiki oraz kurs dla nauczycieli i rodziców „Zrozumieć FOMO”.

A już za tydzień przypomnimy Wam kolejny scenariusz lekcji – razem ze słoniem Spacjuszem podpowiemy Wam, jak radzić sobie z trudnymi sytuacjami w sieci.