Trudno dziś funkcjonować bez internetu, komputerów, smartfonów. Przy pomocy tych fantastycznych narzędzi oglądamy filmy, słuchamy muzyki, poznajemy świat, komunikujemy się, pracujemy, uczymy się, robimy zakupy, rozwijamy swoje pasje… No właśnie, czy nie za dużo czasu spędzamy z urządzeniami ekranowymi?

Natura nam podpowiada, że wszystko wymaga zachowania harmonii. Zaburzenie równowagi, czy to w przyrodzie, czy w naszym codziennym życiu, potrafi przynieść wiele strat. To samo dotyczy cyfrowych nawyków – nadmiar urządzeń szkodzi.

Ich nadużywanie pogarsza zdrowie i samopoczucie: powoduje ból głowy, szyi, pleców, zmęczenie, problemy ze snem. Ma też wpływ na zdrowie psychiczne. Coraz więcej osób doświadcza stresu elektronicznego, przeciążenia informacją, FOMO (ang. Fear of Missing Out, lęk przed odłączeniem) i mierzy się z PUI – problemowym używaniem internetu.

O cyfrowy dobrostan, czyli stan wewnętrznej równowagi pomiędzy światem offline i online, powinni dbać wszyscy, ale w szczególności młodzi ludzie. Porozmawiajcie z nimi o cyfrowej higienie. Nie wiecie, jak się do tego zabrać? Skorzystajcie z bezpłatnego scenariusza lekcji „Jak osiągnąć równowagę cyfrową?”. Materiał przeznaczony dla uczniów szkół ponadpodstawowych znajdziecie na naszej bezpłatnej platformie edukacyjnej bezpieczniwsieci.edu.pl.

Cyfrowe sztuczki

Internet i smartfony zabierają młodym coraz więcej czasu. Najnowsze badania NASK „Nastolatki 3.0” pokazują, że młodzież poświęca na aktywności w sieci średnio 5 godzin i 36 minut w dni powszednie oraz 6 godzin i 16 minut w weekendy.

Warto wiedzieć, że nowe technologie potrafią skutecznie walczyć o uwagę użytkownika. To nudging (ang. impuls, szturchnięcie, trącenie łokciem), czyli stwarzanie takich okoliczności, które zachęcają nas do częstszego i dłuższego korzystania z urządzeń. W jaki sposób twórcy cyfrowych usług próbują zatrzymać nas przy ekranie? Jest na to kilka sposobów:

• Powiadomienia typu „push” – informują nas o różnych zdarzeniach, do których dochodzi za pośrednictwem aplikacji mobilnych. Nieodebrane połączenia, SMS-y, e-maile, wiadomości w komunikatorach, powiadomienia o komentarzach, reakcjach lub trwających właśnie transmisjach w mediach społecznościowych – o tym wszystkim dowiemy się natychmiast dzięki ikonom wyskakującym na ekranie urządzenia. To one „popychają” nas (z ang. push – pchać) do działania, zachęcając do sięgnięcia po smartfon.
• Clickbaity – chwytliwe hasła lub sensacyjne tytuły, które przyciągają naszą uwagę i zachęcają do kliknięcia w dany materiał.
• Niekończący się feed – platformy społecznościowe czy streamingowe są tworzone tak, by nie miały końca. W ten sposób możemy godzinami przeglądać zamieszczane w nich materiały.
• Kontynuacja historii – influencerzy, podobnie jak twórcy seriali, chętnie dzielą swoje filmiki na części, tworząc miniopowieści. Z ciekawości oglądamy więc kolejne odcinki, bo chcemy się dowiedzieć, jaki będzie finał danej historii.
• Cliffhangers (z ang. „zawieszenie na krawędzi klifu”) – zabieg filmowy polegający na budowaniu napięcia i nagłym ucięciu akcji, po to, by widz ponownie zasiadł przed ekranem i zobaczył, co wydarzy się dalej. Ten chwyt wykorzystują też platformy streamingowe. W kulminacyjnym momencie odcinek serialu się kończy, ale zaraz – dzięki autoodtwarzaniu – zaczyna się następny.
• Personalizacja treści – trafianie online na treści, które nas interesują, to nie przypadek. Preferencje internautów zapisywane są np. w plikach cookies. O naszą większą aktywność w sieci dbają też algorytmy wykorzystujące sztuczną inteligencję, dzięki którym w internecie zawsze znajdziemy coś, na czym skupimy swoją uwagę.

Jak widać, twórcy technologii robią wiele, byśmy poddali się urokowi cyfrowego świata. Sprawy nie ułatwia fakt, że urządzenia ekranowe i wszystko, co dociera do nas za ich pośrednictwem, np. powiadomienia, wiadomości, komentarze, uwalniają dopaminę, czyli neuroprzekaźnik odpowiedzialny za odczuwanie przyjemności oraz wzmacnianie motywacji do działania. To dlatego tak chętnie sięgamy po smartfon i korzystamy z niego przez długi czas.

Więcej informacji na ten temat znajdziecie w naszej aktualności „Bezpieczni w sieci z OSE”: online’owy nudging”. 

Lekcja ze scenariuszem

Warto się zatrzymać i spojrzeć krytycznie na swoje aktywności w sieci. Oceńmy, czy wspierają nasz rozwój, zapewniają bezpieczeństwo, uczą, inspirują do działania, czy raczej zajmują bez celu cenny czas. Jak wykorzystać godziny z urządzeniem bez szkody dla naszego codziennego funkcjonowania? Pomoże w tym wdrażanie zasad higieny cyfrowej – pokażcie swoim uczniom, jak zachować tak potrzebny każdemu balans.

Dzięki zaproponowanym w scenariuszu lekcji „Jak osiągnąć równowagę cyfrową?” zabawom i dyskusjom młodzież nauczy się priorytetyzować swoje codzienne zadania, dowie się, jakie mechanizmy wpływania na zachowania użytkowników stosują dostawcy treści, a także pozna sposoby, które pomogą jej zrównoważyć czas online–offline.

Nasz scenariusz i inne inspirujące materiały edukacyjne dotyczące bezpieczeństwa w internecie znajdziecie na stronie bezpieczniwsieci.edu.pl. Zalogujcie się, by mieć dostęp do kursów e-learningowych i scenariuszy lekcji. Przypominamy, że z materiałów na platformie mogą korzystać nauczyciele, uczniowie (klas 7–8 szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych), a także inne osoby zainteresowane edukacją na temat bezpieczeństwa w sieci.

Jeśli chcecie omówić temat cyfrowej higieny z młodszymi uczniami, sięgnijcie po scenariusz, który omawialiśmy wcześniej w naszej serii „Lekcja o cyberbezpieczeństwie: cyfrowa higiena”.

To nie koniec edukacyjnych polecajek! W kolejnej aktualności z cyklu „Lekcja o cyberbezpieczeństwie” zachęcimy Was do sięgnięcia po scenariusz zajęć dotyczący fałszywych informacji. Zaglądajcie na naszą stronę OSE IT Szkoła, śledźcie też posty na Facebooku OSE – Ogólnopolska Sieć Edukacyjna, gdzie zamieszczamy informacje o naszych działaniach.

Źródło:

Lange R. (red.), (2023), „Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania nauczycieli i rodziców”, Warszawa: Państwowy Instytut Badawczy NASK [online, dostęp dn. 15.04.2024].