Internet i urządzenia cyfrowe w rękach młodych ludzi to z jednej strony szansa na rozwój, zdobycie wiedzy i nowych kompetencji, a z drugiej – źródło zagrożeń. Na co zwracać szczególną uwagę w dobie powszechnego dostępu do urządzeń mobilnych i rozwoju sztucznej inteligencji? Podpowiedzi znajdziecie w materiałach przygotowanych przez ekspertów Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (OSE).

Szkodliwe treści, niebezpieczne zachowania

Z badania EU Kids Online wynika, że dzieci i nastolatki stykają się w sieci ze szkodliwymi treściami. Ponad 40% badanych w ciągu roku widziało w internecie krwawe, brutalne obrazy, było świadkiem hejtu, oglądało sceny ukazujące zażywanie narkotyków, miało kontakt z zagrażającymi zdrowiu ekstremalnymi dietami, a ponad 30% zetknęło się z treściami związanymi z samouszkodzeniami czy wskazówkami, jak zrobić sobie krzywdę (Pyżalski i in., 2019). Z kolei badania NASK „Nastolatki 3.0” wskazują, że młodym trudno jest ocenić, czy treści, na które trafiają w sieci, są bezpieczne i prawdziwe. Co szósty nastolatek nie jest też w stanie stwierdzić, czy dany materiał jest wulgarny bądź nacechowany przemocą (Lange, 2023).

Oprócz oglądania w sieci szkodliwych treści młodzi podejmują też ryzykowne zachowania, które mogą stwarzać realne niebezpieczeństwo. Biorą udział w popularnych, internetowych wyzwaniach (challenge’ach), spotykają się z osobami poznanymi w sieci, grają w gry zawierające elementy hazardowe (np. możliwość zakupu loot boxów) czy dzielą się z innymi swoimi intymnymi materiałami (sexting).

Nowe zagrożenia?

Wraz z rozwojem technologii rośnie też katalog zagrożeń. Eksperci wskazują na ciemną stronę sztucznej inteligencji i jej rolę w generowaniu szkodliwych treści – przykładowo fałszywych, nagich zdjęć, które mogą stać się narzędziem cyberprzemocy i posłużyć do szantażu (sextortion).

Podczas Kongresu OSE 2024 Marta Witkowska, ekspertka ds. edukacji cyfrowej w NASK, zwróciła też uwagę na inne niebezpieczne trendy i zachowania, np. związane z udostępnianiem na zamkniętych grupach materiałów ukazujących różne formy samouszkodzenia jako sposobu na radzenie sobie z trudnymi emocjami. Ekspertka przybliżyła też zjawisko digital self-harm (określanego jako self-cyberbullying lub autotrolling), czyli publikowania w sieci nienawistnych, obraźliwych treści skierowanych przeciwko sobie w celu uzyskania uwagi, sympatii i wsparcia internautów. Ponadto wskazała, że osoby angażujące się w digital self-harm są bardziej narażone na pojawienie się myśli samobójczych i podjęcie próby samobójczej.

Warto pamiętać, że nastolatki ze względu na wciąż rozwijający się mózg, nie zawsze są w stanie przewidzieć skutki podejmowania ryzykownych działań. – Ich kora przedczołowa jest jeszcze słabo rozwinięta, w związku z tym nie radzą sobie tak dobrze jak dorośli z hamowaniem impulsów, podejmowaniem decyzji, wnioskowaniem na temat konsekwencji decyzji, myśleniem skutkowo-przyczynowym. Czasami po prostu nie możemy też wymagać, aby dzieci były w stanie czemuś się oprzeć, podjąć racjonalne, logiczne decyzje, właściwie oszacować ryzyko – właśnie z powodu poziomu ich rozwoju – mówiła Marta Witkowska podczas Kongresu OSE 2024.

Zachęcamy do obejrzenia transmisji z wystąpień z Kongresu OSE 2024:

Nauka z OSE IT Szkołą

Jak przeciwdziałać podejmowaniu przez dzieci i młodzież ryzykownych zachowań w sieci? Warto postawić na edukację! Uczmy skutków angażowania się w niebezpieczne działania, krytycznego podejścia do treści publikowanych w sieci czy budowania odporności psychicznej na trendy i zachowania, które łamią normy społeczne.

Na naszej platformie e-learningowej OSE IT Szkoła znajdziecie bezpłatne materiały edukacyjne na temat bezpieczeństwa w sieci. Szczególnie polecamy kursy, poradniki, gotowe scenariusze zajęć, webinary, które dotyczą podejmowania ryzykownych zachowań związanych z dzieleniem się swoimi intymnymi materiałami czy kontaktami „w realu” z nieznajomymi poznanymi online.  

Nauczycieli zachęcamy do skorzystania z:

• poradnika dla nauczycieli „Sexting i nagie zdjęcia w sieci”;
• scenariusza zajęć profilaktycznych „Decyzja. Ryzykowne zachowania w internecie: sexting”dla uczniów szkół ponadpodstawowych;
• infografik dotyczących zjawiska sextingu;
• webinaru eksperckiego „Sexting i nagie zdjęcia w sieci – profilaktyka i reagowanie”;
• kursu e-learningowego „Przygody Profesora i N@tki, czyli jak mądrze korzystać z internetu”– moduł 2 „Znajomi i nieznajomi” wraz ze scenariuszem zajęć;
• scenariusza lekcji „Złota rybka i niebezpieczne kontakty online” dla uczniów klas 5–6 szkoły podstawowej.

Jesteście ciekawi, po jakie materiały edukacyjne warto jeszcze sięgnąć? W kolejnym tekście z cyklu „Temat lekcji” podpowiemy, gdzie znaleźć wiedzę na temat gier cyfrowych. Śledźcie nasze aktualności na OSE IT Szkole i posty na Facebooku OSE – Ogólnopolska Sieć Edukacyjna, gdzie zamieszczamy aktualne informacje na temat naszych działań.

Źródła:

Lange R. (red.), (2023), „Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów i rodziców”, Warszawa: Państwowy Instytut Badawczy NASK [online, dostęp dn. 7.01.2025].

Pyżalski J., Zdrodowska A., Tomczyk Ł., Abramczuk K., (2019), „Polskie badanie EU Kids Online 2018. Najważniejsze wyniki i wnioski”, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM [online, dostęp dn. 7.01.2025].