Nasz cykl „Cyberbezpieczna biblioteczka” ma pomóc Wam zrozumieć zagrożenia, jak również korzyści wynikające z korzystania przez najmłodszych z internetu. Opowiedzieliśmy Wam już o tym, czym jest FOMO, mówiliśmy też o wpływie gamingu na rozwój mózgu, a z ostatniego odcinka dowiedzieliście się, jaką rolę możecie odegrać w ochronie dzieci przed szkodliwymi treściami. Dziś na tapet bierzemy cyberprzemoc. Jak sobie radzić z tym zjawiskiem, w jaki sposób wspierać ofiary i jak postępować ze sprawcami?

Czym jest cyberprzemoc?

Wiele aspektów naszego życia w ostatnich latach przeniosło się do świata wirtualnego. Możliwość nauki i pracy zdalnej, nawiązywanie i podtrzymywanie relacji stały się dzięki temu zdecydowanie prostsze. Niestety do internetu przeniosły się również niepokojące, szkodliwe i wręcz nieakceptowalne zachowania. Mowa o przemocy, a w tym przypadku o cyberprzemocy, czyli agresji realizowanej z wykorzystaniem internetu i urządzeń elektronicznych, jak telefon czy komputer. Bywa ona również określana jako cyberbullying – nękanie, dręczenie, prześladowanie w internecie.

Cel cyberprzemocy i przemocy tradycyjnej jest tożsamy: wyrządzenie krzywdy drugiej (najczęściej słabszej) osobie. W obu przypadkach to regularne i świadome działanie, wobec których ofiara nie może się bronić. Z jaką formą cyberprzemocy najczęściej mają do czynienia uczniowie?

– Musimy pamiętać przede wszystkim o tym, że agresja w internecie może mieć zdecydowanie większy zasięg niż ta w świecie realnym, przez co wyrządzone krzywdy mogą być bardziej dotkliwe – mówi Anna Borkowska, ekspertka ds. edukacji cyfrowej w NASK. – W internecie cyberprzemoc najczęściej przybiera formę agresji słownej, a wyraża się np. poprzez zamieszczanie na forach czy profilach komentarzy, które mają ośmieszyć lub sprawić przykrość konkretnej osobie. Kolejnym równie często spotykanym przejawem cyberprzemocy jest upublicznianie zmodyfikowanych zdjęć lub filmów, mających na celu upokorzenie ofiary. W tym przypadku mamy do czynienia z dodatkowym zagrożeniem: treści te mogą zostać nie tylko upublicznione, ale i zapisane przez osoby postronne. Niestety, ponieważ cyberprzemoc dzieje się w świecie niedostępnym dla dorosłych, dopóki dziecko samo nie zgłosi się do Was z takim problemem, może być to trudne do zidentyfikowania.  Tym bardziej należy zwracać uwagę na choćby najmniejsze zmiany w zachowaniu wśród dzieci i młodzieży, które mogą być sygnałem, że dziecku dzieje się krzywda, oraz budować zaufanie, służyć wsparciem, być otwartym na rozmowę – dodaje.

Reakcja ofiary cyberbullyingu będzie zróżnicowana. Ma na to wpływ wiele czynników, m.in. intensyfikacja działań sprawcy czy odporność psychiczna dziecka. Cyberprzemoc może prowadzić do naprawdę poważnych skutków, takich jak: poczucie poniżenia i upokorzenia, lęk, rozpacz, smutek, poczucie osamotnienia, bezradność, a w przypadku długotrwałego nękania mogą pojawić się nawet zaburzenia depresyjne czy zachowania suicydalne. Istotne jest działanie na różnych płaszczyznach. Długofalowe skutki cyberprzemocy ponoszą nie tylko ofiary. Dotyczą one także sprawców. Brak reakcji ze strony dorosłych powoduje utrwalenie się zachowań agresywnych, obniżenie poczucia odpowiedzialności za własne działania oraz kształtowanie aspołecznej postawy.

Jak zapobiegać cyberprzemocy w szkole?

– Efektywnym środkiem są przede wszystkim wszelkie działania profilaktyczne, które powinny być wdrażane nie tylko w szkole, ale i w domu. Praca powinna dotyczyć zarówno ofiar, jak i ich prześladowców, a także świadków cyberprzemocy. Po pierwsze – rozmowa. Nie bójcie się podejmować tematów związanych z cyberprzemocą, jednocześnie postawcie sprawę jasno: w Waszej szkole nie ma na nią zgody. Uczcie odpowiedzialnego zachowania w sieci, a co za tym idzie – odpowiedniego reagowania w przypadku doświadczenia przemocy lub bycia jej świadkiem – podpowiada Anna Borkowska. – Stwórzcie bezpieczną przestrzeń w klasie, w której każdy bez obaw będzie mógł opowiedzieć o swoich doświadczeniach, budujcie pozytywne relacje między uczniami. Reagujcie w przypadku zmiany zachowań Waszych uczniów, które mogą się objawiać np. unikaniem szkoły czy kontaktu z rówieśnikami, pogorszeniem wyników w nauce, zmianami nastroju, często zgłaszanymi objawami somatycznymi jak bóle głowy czy brzucha – dodaje ekspertka.

Jak pomóc uczniowi, który stał się ofiarą cyberprzemocy?

Cyberprzemoc zagraża każdemu, nie pyta o wygląd, wiek czy płeć, takie doświadczenie może stać się więc udziałem także Waszych uczniów. Dlatego chcemy Wam pomóc odpowiednio reagować. Dzieci, które stały się ofiarami cyberbullyingu, często nie wiedzą, jak rozmawiać o tym z dorosłymi, zamykają się we własnym świecie bólu, upokorzenia i lęku. Waszą rolą jest pomóc im zatrzymać przemoc, pokazać środki, jakimi dysponują w przypadku prześladowania. Czasem wystarczy zadać właściwe pytanie, udzielić wsparcia emocjonalnego i wyrazić chęć zrozumienia. Przede wszystkim uczeń musi wiedzieć o tym, że szkoła podejmie odpowiednie kroki w celu rozwiązania problemu. Upewnijcie go w tym, że nikt nie ma prawa wyrządzać mu krzywdy, a on sam nie powinien czuć się winny w związku z tym, co się stało. Ustalcie wspólny plan działania i podpowiedzcie, jak powinien się zachować, by zadbać o swoje bezpieczeństwo. Pomóżcie zabezpieczyć wszelkie dowody cyberprzemocy. Jeśli zaistnieje taka potrzeba, zaproponujcie dziecku i rodzicom wsparcie specjalisty – pedagoga szkolnego czy psychologa.

Jak postępować ze sprawcą?

Jeśli Wasz uczeń dopuścił się cyberprzemocy, w pierwszym kroku należy zrozumieć, czym się kierował, jakie były jego motywy. Wśród tych najczęściej spotykanych możemy wyróżnić chęć zaimponowania rówieśnikom i pokazania siły lub zemstę. Bywa, że sprawcy nie mają świadomości, jak krzywdzące może być ich postępowanie. Dla małych dzieci, ale też dla nastolatków, których mózg jest jeszcze wciąż w fazie intensywnego rozwoju, skutki ich działań mogą być niekiedy trudne do przewidzenia. Jeśli macie do czynienia z takim przypadkiem, najlepszym rozwiązaniem okaże się edukacja i praca nad zrozumieniem uczuć własnych i osoby pokrzywdzonej.

Rozmowa ze sprawcą powinna pomóc w ustaleniu problemu i znalezieniu rozwiązania sytuacji konfliktowej, wzbudzeniu refleksji nad własnym zachowaniem oraz zrozumieniu krzywdy, jaką wyrządził. Agresywny uczeń musi zdawać sobie sprawę z braku akceptacji szkoły na jakiekolwiek formy przemocy. Obraźliwe lub szkodliwe treści powinny zostać usunięte, a wobec ofiary powinny być podjęte kroki w kierunku zadośćuczynienia i naprawienia krzywdy. Wszystkie te działania powinny powstrzymać sprawcę od zachowywania się w podobny sposób w przyszłości. Więcej informacji, jak podejmować skuteczną interwencję w sytuacji cyberprzemocy, znajdziecie w poradniku „Cyberprzemoc w szkole. Poradnik dla nauczycieli”.

Cyberprzemoc w materiałach edukacyjnych

Na naszej platformie OSE IT Szkoła znajdziecie mnóstwo bezpłatnych materiałów, które pomogą Wam przyjrzeć się problemowi cyberprzemocy z wielu różnych perspektyw. Szczególnie polecamy Waszej uwadze:

• Poradnik dla nauczycieli „Cyberprzemoc w szkole” – publikacja przedstawia skalę zjawiska cyberprzemocy, jego aspekty prawne, wreszcie zagrożenia i skutki agresji online, a także szkolne procedury reagowania na cyberprzemoc.
• Poradnik dla rodziców „Cyberprzemoc. Włącz blokadę na nękanie” – w poradniku znajdziecie nie tylko omówienie problemu cyberprzemocy wśród młodych użytkowników sieci, ale także porady na temat działań profilaktycznych, pomagających chronić dzieci i młodzież przed agresją w sieci.
• Infografiki „Cyberprzemoc w szkole” – materiały przybliżają m.in. skalę cyberprzemocy wśród polskich nastolatków, jej przyczyny i najczęstsze formy. Ponadto podpowiadają, gdzie zgłosić się z prośbą o pomoc w przypadku agresji online.
• Poradnik „Jak reagować na cyberprzemoc. Poradnik dla szkół” – w publikacji można znaleźć in. informacje o procedurach reagowania, standardy bezpieczeństwa szkolnej infrastruktury informatycznej, analizę przepisów chroniących ofiary cyberprzemocy, a także praktyczne porady dotyczące działań na rzecz zapobiegania agresji online w szkole.

Zachęcamy Was także do sięgnięcia po nasze aktualności dotyczące cyberprzemocy:

• „Lekcja o cyberbezpieczeństwie: cyberprzemoc i hejt”,
• „Lekcja o cyberbezpieczeństwie: cyberprzemoc i hejt cz. 2”,
• „5 pytań o… cyberprzemoc”,
• „5 pytań o… cyberprzemoc w szkole”,
• „Temat lekcji: cyberprzemoc”.

Na OSE IT Szkole czeka na Was także wiele materiałów, dzięki którym dowiecie się więcej na temat bezpieczeństwa w sieci – to darmowe kursy e-learningowe, poradniki i inne wartościowe treści. Chcecie poznać bliżej naszą platformę? Obejrzyjcie instruktaż, w którym Paweł Małaszyński – ambasador kampanii „OSE. Bezpieczny internet w szkole” – tłumaczy, dlaczego warto uczyć się z OSE IT Szkołą!