Smartfon, laptop, tablet to urządzenia, bez których trudno dziś wyobrazić sobie świat. Choć nowe technologie niezaprzeczalnie ułatwiają nasze codzienne funkcjonowanie, mogą też wiązać się z realnymi niebezpieczeństwami dla uczniów, m.in. narażeniem na kontakt z niebezpiecznymi materiałami.

Czym są szkodliwe treści i co opiekunowie powinni wiedzieć na ich temat? Gdzie dziecko może się z nimi zetknąć? Jakie działania profilaktyczne może podjąć szkoła, aby chronić uczniów przed skutkami kontaktu ze szkodliwymi treściami? Odpowiedzi na te pytania dostarczą nauczycielom i rodzicom materiały przygotowane przez ekspertów – dostępne na portalu OSE IT Szkoła oraz stronie kampanii „Nie zagub dziecka w sieci”.

Wirtualne treści – prawdziwe zagrożenia

Dzieci i młodzież spędzają w sieci wiele godzin na różnych aktywnościach, podczas których mogą zetknąć się z zasobami mającymi niebezpieczny wpływ na widza. Szkodliwe treści to materiały, które mogą wywołać negatywne emocje u odbiorcy, destrukcyjnie oddziaływać na rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny dzieci oraz młodzieży*.  

Wśród szkodliwych treści możemy wymienić np. materiały obrazujące przemoc, okrucieństwo wobec ludzi i zwierząt, prezentujące zachowania zagrażające zdrowiu lub życiu (np. ryzykowne internetowe wyzwania, samookaleczenia), materiały promujące zażywanie niebezpiecznych substancji, treści ksenofobiczne i rasistowskie szerzące tzw. mowę nienawiści, fake newsy czy patostreamy – relacje na żywo ukazujące patologiczne zachowania. Ponadto niektóre ze szkodliwych treści, jak np. materiały dyskryminacyjne i nawołujące do nienawiści czy treści pornograficzne prezentowane nieletnim, są również nielegalne.

Szkodliwe treści mogą nieść dla dzieci i młodzieży wiele nieprzyjemnych skutków, wpływając na ich kształtującą się psychikę, zachowanie, odczuwanie lęku, obniżenie nastroju czy przekonania na temat kondycji świata i społeczeństwa. Kolejnym niebezpiecznym skutkiem zetknięcia się z takimi materiałami są nasilające się obawy, przez które rzeczywistość może wydawać się młodym ludziom niezrozumiała i groźna. Częsty kontakt może także doprowadzić do znieczulenia odbiorcy i zobojętnienia na patologiczne zachowania prezentowane w tych materiałach.

Opiekunowie nie zawsze jednak zdają sobie sprawę z tego, co ich dzieci robią w sieci oraz czy podczas wirtualnych aktywności mają styczność ze szkodliwymi treściami. Według najnowszej edycji badań NASK „Nastolatki 3.0” uczniowie oglądają tzw. patostreamy częściej, niż przypuszczają ich rodzice (nastolatki – 27,1% rodzice – 12,2%). Warto więc już od najmłodszych lat edukować dzieci i uczulać je na niebezpieczeństwa związane ze szkodliwymi treściami, a także na inne coraz nowsze pojawiające się cyberzagrożenia.

Szkodliwe treści: dowiedz się więcej z materiałów edukacyjnych

W ochronie uczniów przed niebezpiecznymi skutkami szkodliwych treści pomogą nauczycielom i rodzicom materiały edukacyjne przygotowane przez ekspertów. Przed podjęciem rozmowy z dzieckiem warto, aby opiekunowie wcześniej pogłębili swoją wiedzę na temat. Pomogą w tym materiały dostępne na platformie OSE IT Szkoła oraz przygotowane w ramach kampanii „Nie zagub dziecka w sieci”.

„Szkodliwe treści w internecie. Poradnik dla nauczycieli”

Najnowsza publikacja przygotowana w ramach serii „Bezpieczni w sieci z OSE” omawia zagadnienia związane ze szkodliwymi treściami w sieci oraz przybliża ich wpływ na uczniów. Nauczyciele zapoznają się m.in. z opisem zjawiska, jego skalą oraz przykładami. Dowiedzą się również, jakie niebezpieczne konsekwencje mogą nieść szkodliwe treści młodym odbiorcom oraz jakie działania profilaktyczne mogą podjąć nauczyciele.

Zapoznaj się z publikacją „Szkodliwe treści w internecie. Poradnik dla nauczycieli”

Scenariusz zajęć profilaktycznych „Czy wystarczy mi wyobraźnia? Ryzykowne zachowania w internecie: szkodliwe treści”

Scenariusz skierowany do starszych klas szkół podstawowych. Materiał pomoże nauczycielom przeprowadzić z uczniami lekcję na temat zagrożeń związanych ze szkodliwymi materiałami. Podczas zajęć uczestnicy m.in. poszerzą swoją wiedzę na temat omawianego zjawiska oraz zapoznają się ze sposobami reagowania w sytuacji kontaktu online ze szkodliwymi i nielegalnymi treściami.

Zapoznaj się ze scenariuszem „Czy wystarczy mi wyobraźnia? Ryzykowne zachowania w internecie: szkodliwe treści”

Infografiki „Szkodliwe treści w internecie”

Materiał opracowany w ramach serii „Bezpieczni w sieci z OSE” prezentuje najważniejsze informacje na temat szkodliwych treści w internecie. Infografiki zapoznają z przykładami niebezpiecznych materiałów, ich możliwymi konsekwencjami dla odbiorców oraz podpowiadają, jak pracować z uczniami i gdzie uzyskać pomoc w razie wystąpienia zagrożenia.

Zapoznaj się z infografikami „Szkodliwe treści w internecie”

Webinar ekspercki „Szkodliwe treści w internecie”

Wiadomości na temat niebezpiecznych materiałów dostarczy rodzicom i nauczycielom również webinar ekspercki zorganizowany w ramach serii „Bezpieczni w sieci z OSE”. Podczas wirtualnego spotkania zaproszeni goście: Marta Wojtas z Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę i Anna Rywczyńska z NASK przybliżają zagadnienie szkodliwych treści wśród uczniów oraz podpowiadają, jakie działania profilaktyczne może podjąć szkoła, aby chronić swoich podopiecznych.

Obejrzyj webinar „Szkodliwe treści w internecie”

Poradnik „Zagrożenia internetowe. Wybrane zjawiska”

Przygotowana przez zespół Dyżurnet.pl publikacja adresowana jest do rodziców i profesjonalistów. Prezentuje zagadnienia związane z bezpieczeństwem w sieci, regulacjami prawnymi oraz sposobami na reagowanie i przeciwdziałanie zagrożeniom. W publikacji znajdziemy omówienie wielu przykładów cyberzagrożeń.

Zapoznaj się z poradnikiem „Zagrożenia internetowe. Wybrane zjawiska”

Broszura „Fake newsy, bańki informacyjne, teorie spiskowe”

Materiał przybliża informacje dotyczące fałszywych informacji, które dezinformują społeczeństwo w sieci, teorii spiskowych oraz bańki filtrującej. W broszurze znajdują się również porady, jak oddzielić fałszywe informacje od tych prawdziwych. Materiał został przygotowany przez ekspertów Akademii NASK.

Zapoznaj się z broszurą „Fake newsy, bańki informacyjne, teorie spiskowe”

Publikacja „Standard bezpieczeństwa online placówek oświatowych” (wydanie II)

Publikacja dostarczy wiedzy na temat zagadnień związanych z bezpieczeństwem online placówek oświatowych. Materiał został przygotowana przez zespół ekspertów Państwowego Instytutu Badawczego NASK i Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Janusza Korczaka w Warszawie, w ramach projektu „Działania na rzecz bezpiecznego korzystania z internetu”. W publikacji znajdziemy m.in. procedurę reagowania wobec wybranych rodzajów zagrożeń w tym na nielegalne i szkodliwe treści oraz niebezpieczne kontakty online.

Zapoznaj się publikacją „Standard bezpieczeństwa online placówek oświatowych” (wydanie II)

Kompendium dla rodziców i profesjonalistów „Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży online”

Dzięki publikacji przygotowanej przez Polskie Centrum Programu Safer Internet rodzice i nauczyciele nie tylko dowiedzą się więcej o szkodliwych i nielegalnych treściach, ale również zapoznają z informacjami na temat: zagadnień bezpieczeństwa dzieci online, diagnozy zjawisk społecznych zachodzących w sieci, analizy ryzykownych sytuacji oraz przyczyn i sposobów zapobiegania zagrożeniom.

Zapoznaj się z kompendium dla rodziców i profesjonalistów „Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży online”

Plakat „Fake newsy”

Materiał przygotowany przez ekspertów Akademii NASK przedstawia porady, o których warto pamiętać, czytając informacje znalezione w internecie. Dzięki zawartym na plakacie wiadomościom młodzi użytkownicy sieci dowiedzą się, co zrobić, aby uchronić się od niebezpieczeństw związanych z dezinformacją oraz fake newsami.

Zapoznaj się z plakatem „Fake newsy”

Kursy dla najmłodszych

Na OSE IT Szkole znajdziemy również kursy e-learningowe, które w pouczający i dostosowany do wieku odbiorców sposób przybliżają różne zagadnienia dotyczące szkodliwych i nielegalnych treści, podpowiadają, jak się przed nimi chronić oraz jakich zachowań w sieci się wystrzegać. Uczniowie szkół podstawowych mogą wykonywać kursy samodzielnie, z opiekunem lub w szkole w formie zajęć z całą klasą. Zasoby będą też doskonałym materiałem do rozpoczęcia z dzieckiem rozmowy na temat bezpiecznego poruszania się po sieci.

Zapoznaj się z kursami:

• „Przygody Profesora i N@tki, czyli jak mądrze korzystać z internetu”. Materiał składa się z siedmiu modułów, z których każdy tłumaczy inne wirtualne zjawisko. Kurs pogłębia wiedzę z zakresu zagrożeń w internecie, wspiera budowanie zdrowych cyfrowych nawyków oraz przybliża zagadnienia dotyczące m.in. kontaktów online, dostępu do szkodliwych treści czy netykiety.
• „Owce w sieci – Zabawa w śnieżki”. Kurs dotyczy happy slappingu, czyli filmowania scen przedstawiających atak na ofiarę i poniżanie jej oraz późniejszego umieszczenia nagrania w internecie. Materiał zapoznaje z zasadami bezpiecznego korzystania z internetu
• „Owce w sieci – Tajemniczy przyjaciel”. Kurs zwiększa świadomość korzystania z sieci, omawia zjawisko groomingu, czyli uwodzenia dzieci przez internet oraz podpowiada, jak zachować bezpieczeństwo online.
• „Owce w sieci – Mała miss”. Materiał porusza problem niebezpiecznych stron internetowych, które zawierają „przepisy na urodę”, uświadamia zagrożenia związane z korzystaniem z porad znalezionych w internecie.
• „Owce w sieci – Białe owce”. Kurs zapoznaje uczestników z zagadnieniem fake newsów oraz daje wskazówki, jak radzić sobie ze zjawiskiem dezinformacji.

Kurs dla starszych uczniów: „Cyberprzemoc w grach internetowych”

Ze szkodliwymi treściami można się również zetknąć w grach komputerowych. Wśród bezpłatnych kursów e-learningowych dostępnych na OSE IT Szkole rodzice, nauczyciele i uczniowie znajdą także edukacyjne zasoby poświęcone temu zagadnieniu. Materiał skierowany do uczniów szkół ponadpodstawowych przybliży, dlaczego gry wyzwalają w graczach duże emocje, oraz podpowie, jakie pozytywne zachowania są promowane w takiej rozrywce. Kurs jest częścią cyklu dydaktycznego „Dyżurnet.pl dla IT Szkoły”.

Zapoznaj się z kursem „Cyberprzemoc w grach internetowych”

Publikacja „Patostreamy w opinii polskich internautów”

Materiał przedstawia raport z ogólnopolskich społecznych badań opinii internautów na temat zjawiska patostreamingu. Dzięki publikacji opiekunowie zapoznają się ze skalą występowania, osobistymi doświadczeniami oraz oceną zjawisk patostreamów przez użytkowników sieci. Badania zostały przeprowadzone przez ekspertów Państwowego Instytutu Badawczego NASK.

Zapoznaj się z raportem „Patostreamy w opinii polskich internautów”

Poradnik „Bezpieczeństwo online w szkołach Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej” – część 1

W publikacji OSE znajdują się informacje na temat wybranych zagrożeń, których ofiarami mogą stać się uczniowie. Oprócz wiadomości na temat szkodliwych i nielegalnych treści w internecie oraz niebezpiecznych kontaktów znajdziemy też informacje o FOMO, sextingu czy phishingu.

Zapoznaj się z poradnikiem „Bezpieczeństwo online w szkołach Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej” – część 1

„Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów”

Raport przedstawia wyniki ogólnopolskich badań uczniów przeprowadzonych przez Państwowy Instytut Badawczy NASK w 2020 r. Z publikacji opiekunowie dowiedzą się więcej na temat aktualnych praktyk, postaw i opinii nastolatków wobec internetu. W materiale zaprezentowane są również postawy młodych wobec patostreamów, a także odpowiedzi na pytania dotyczące doświadczeń wobec cyberprzemocy

Zapoznaj się z raportem „Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów”

Scenariusz lekcji „Złapani w sieć. Złota Rybka i niebezpieczne kontakty online”

Wiedzy na temat bezpiecznych zachowań oraz rozwagi w kontaktach z nieznajomymi poznanymi w sieci dostarczy także scenariusz „Złapani w sieć. Złota Rybka i niebezpieczne kontakty online”. Materiał przeznaczony dla uczniów klas 5–6 szkoły podstawowej umożliwia przeprowadzenie lekcji, podczas której uczestnicy uwrażliwią się na ryzyko związane z podejmowaniem kontaktów w internecie z nieznajomymi, a także zapoznają ze sposobami rozpoznawania sygnałów świadczących o próbie manipulacji.

Zapoznaj się ze scenariuszem lekcji „Złapani w sieć. Złota Rybka i niebezpieczne kontakty online”

Scenariusz lekcji „Co oglądamy w rozbitym lustrze? Królowa Śniegu i patostreamy”

Scenariusz zajęć dla uczniów klas 5–6 szkoły podstawowej dotyczący szkodliwych treści w internecie. Materiał nie tylko zapoznaje ze zjawiskiem patostreamów i uświadamia szkodliwość ich przekazu, ale też kształtuje postawy empatii i przekonuje, że nie wszystko, co oglądamy online, jest prawdziwe.

Zapoznaj się ze scenariuszem lekcji „Co oglądamy w rozbitym lustrze? Królowa Śniegu i patostreamy”

Nie zagub dziecka w sieci

Wiedzy na temat szkodliwych treści w sieci oraz tego, jak chronić przed nimi dzieci dostarczą również materiały przygotowane w ramach kampanii „Nie zagub dziecka w sieci”. Eksperci Ministerstwa Cyfryzacji (obecnie KPRM) oraz NASK przygotowali szereg ciekawych zasobów, które omawiają różne cyfrowe zagrożenia.

Materiały na stronie kampanii „Nie zagub dziecka w sieci”

* Livingstone S., Smith P.K., (2014), „Annual research review: Harms experienced by child users of online and mobile technologies: The nature, prevalence and management of sexual and aggressive risks in the digital age”, „Journal of child psychology andbpsychiatry”, nr 55 (6), s. 635‒654.