Mamy nadzieję, że nauka naszego cyberbezpiecznego alfabetu sprawia Wam przyjemność. Dziś kolejna porcja wiedzy z zakresu zagrożeń w sieci i nowych technologii. Przygotowaliśmy garść haseł na literę „N” – zaczynamy!
Nadużywanie nowych technologii
Może dotknąć każdego – zarówno dorosłych, jak i dzieci, ale badacze wskazują, że nadużywanie nowych technologii najczęściej dotyczy nastolatków. Zbyt intensywne korzystanie z internetu i urządzeń cyfrowych może prowadzić do wielu problemów, takich jak: FOMO, nadużywanie telefonu (fonoholizm), a także zwiększać ryzyko uzależnienia – od gier czy hazardu online. Nadmierne zaangażowanie w świat online to również większe ryzyko podejmowania szkodliwych aktywności, np. oglądania pornografii w sieci.
Nadużywanie wiąże się występowaniem wewnętrznego przymusu bycia online, np. przeglądania mediów społecznościowych, grania w gry komputerowe czy posiadania urządzenia cyfrowego stale przy sobie. Zaniedbywanie przez dziecko nauki, przyjaciół spoza sieci, codziennych obowiązków, a także sięganie po urządzenie nawet w nocy, kosztem snu, smutek, rozdrażnienie, gdy w zasięgu ręki nie ma smartfona – te symptomy powinny nas zaniepokoić.
Co robić, aby internet i smartfon nie stały się problemem? Przede wszystkim warto postawić na edukację i kształtowanie zdrowych nawyków cyfrowych. Dobre praktyki? Na początek zachęcamy do odkładania telefonu na czas posiłków, wyłączania powiadomień i rezygnowania z używania urządzenia godzinę przed snem. Z pomocą rodzicom przychodzi też bezpłatna aplikacja Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej mOchrona. Ułatwia opiekę nad młodszymi dziećmi, które już surfują po internecie.
A co, gdy na profilaktykę jest już za późno? Jeśli korzystanie ze smartfona, komputera staje się dla dziecka przymusem, trzeba działać! Szczera rozmowa i wspólne ustalenie zasad korzystania z sieci – to pierwszy krok do zmian. Pamiętajcie, że częstym powodem naużywania internetu jest nuda, dlatego należy postawić na ciekawe i angażujące dziecko aktywności offline.
Więcej informacji i praktycznych porad znajdziecie w publikacjach: „FOMO i nadużywanie nowych technologii. Poradnik dla rodziców” oraz „FOMO i problemowe używanie internetu. Poradnik dla nauczycieli”. Dzieci zachęcamy do skorzystania z piątego modułu kursu „Przygody Profesora i N@tki, czyli jak mądrze korzystać z internetu”, który pokazuje, czym jest równowaga pomiędzy światem online i offline.
Naruszenia prawa autorskiego
Twórcy, a więc autorowi dzieła – czy to muzycznego, literackiego, plastycznego, naukowego, czy fotograficznego – przysługuje prawo do wynagrodzenia i decydowania, w jaki sposób jego prace będą wykorzystywane. Niestety, w sieci bardzo często dochodzi do łamania praw autorskich. Dzieje się tak np. w przypadku, gdy ktoś pobiera z internetu utwory (najczęściej pliki muzyczne, filmy, aplikacje, zdjęcia, gry) i je rozpowszechnia. Takie działanie jest karalne!
Warto też pamiętać, że udostępnianie treści z internetu bez podania ich autora, źródła czy odnośnika do oryginalnego dzieła (łącza) również wiąże się z naruszeniem prawa autorskiego. Podobnie jest ze zdjęciami – jeśli już potrzebujemy obrazków z sieci, koniecznie wybierajmy te, które posiadają licencję Creative Commons.
Więcej o naruszeniu prawa autorskiego znajdziecie w poradniku „Bezpieczeństwo online w szkołach Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej – część 1”. Zachęcamy też do skorzystania z naszych kursów: „Własność intelektualna” oraz „Prawo autorskie – najważniejsze definicje”, które w przystępny sposób przybliżają wiedzę na temat prawa autorskiego.
Naruszenia prywatności
Każdy z nas ma prawo do prywatności – również w internecie – a szczególnie do ochrony danych osobowych, takich jak: imię i nazwisko, data urodzenia, adres e-mail, numer PESEL, czy wrażliwych informacji, np. wyników badań.
Naruszenia prywatności to sytuacje, w których ktoś wykorzystuje cudzy wizerunek lub dane osobowe w celu wyrządzenia krzywdy osobistej bądź majątkowej. Przykładem takiego działania jest kradzież tożsamości, czyli przejęcie konta społecznościowego i podszywanie się pod jego właściciela. Uwaga: to przestępstwo!
Sieć nie sprzyja ochronie prywatności, szczególnie że sami często udostępniamy w niej więcej informacji o sobie, niż jest to konieczne. Nasze dane to też częsty cel cyberataków. Przestępcy wykorzystują złośliwe oprogramowanie (malware), by zainfekować cudzy sprzęt i wykraść cenne informacje. Ponadto stosują phishing, wyłudzając w ten sposób wartościowe dane (hasła logowania do serwisów społecznościowych czy bankowości elektronicznej).
Chrońmy swoją prywatność w internecie. Jeśli rejestrujemy się na nowej platformie lub w aplikacji, czytajmy politykę prywatności. Być może korzystanie z tych narzędzi będzie wymagać od nas zgody na udostępnienie zbyt wielu danych! Ponadto nie klikajmy w podejrzane linki, stosujmy silne i bezpieczne hasła, zmieńmy opcje prywatności w ustawieniach przeglądarki lub włączmy tryb incognito. Dbajmy też o cyfrowy ślad. Pamiętajmy, że cyberprzestępcy zdobywają wiedzę o nas, przeszukując różne platformy i serwisy – publikujmy więc w sieci jak najmniej informacji o sobie!
Więcej o naruszeniach prywatności przeczytacie w publikacji „Bezpieczeństwo online w szkołach Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej – część 1”. Przydatne wskazówki dotyczące bezpieczeństwa w sieci znajdziecie też w aktualnościach: „Bezpieczni w sieci z OSE: ochrona danych osobowych” oraz „Bezpieczni w sieci z OSE: ochrona wizerunku i tożsamości w sieci”. Dzieci zachęcamy do skorzystania z kursu „Przygody Profesora i N@tki, czyli jak mądrze korzystać z internetu”. Pierwszy moduł „Pokaż siebie!” podejmuje właśnie temat ochrony prywatności online.
NASK
Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa – Państwowy Instytut Badawczy (NASK-PIB) działa od 1991 r., a naszą misją jest cyfryzacja kraju oraz zapewnienie bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni. Instytut prowadzi działalność naukową i badawczą (ThinkStat) oraz realizuje projekty edukacyjne (Akademia NASK, Safer Internet, ESA – Edukacyjna Sieć Antysmogowa), przekazując dzieciom i młodzieży wiedzę na temat zagrożeń w internecie. Promuje też koncepcję społeczeństwa informacyjnego otwartego na nowe technologie.
Ponadto, zgodnie z ustawą o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa, NASK pełni obowiązek jednego z Zespołów Reagowania na Incydenty Komputerowe – CSIRT-NASK (incydenty bezpieczeństwa i potencjalnie nielegalne treści można zgłaszać do CERT Polska i zespołu Dyżurnet.pl).
W ramach partnerstwa z Kancelarią Premiera realizujemy też strategiczne projekty, takie jak: Ogólnopolska Sieć Edukacyjna (OSE), EZD RP – System Elektronicznego Zarządzania Dokumentami. Prowadzimy również Rejestr Domeny .pl oraz nowatorskie projekty w obszarze biometrii, usług Big Data czy sztucznej inteligencji.
Dowiedz się więcej o NASK-PIB
„Nastolatki 3.0”
Od 2014 r. NASK prowadzi cykliczne badanie „Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów”, którego celem jest diagnoza zachowań polskich nastolatków w internecie. Od 2018 r. badaniem objęliśmy także rodziców, co umożliwia konfrontację opinii i wyobrażeń młodych z obserwacjami dorosłych. Regularność podejmowanych działań pozwala nam na uchwycenie dynamiki zmian związanych z aktywnością nastolatków online.
Do tej pory opublikowaliśmy cztery raporty, a ostatnie badanie zrealizowaliśmy w 2020 r. W kwestionariuszu znalazły się pytania dotyczące m.in.: czasu spędzanego w sieci, sposobu użytkowania internetu, świadomości zagrożeń, roli internetu i urządzeń mobilnych w edukacji czy doświadczenia cyberprzemocy oraz sposobów reagowania na niebezpieczne sytuacje w sieci.
Poznajcie interesujące wnioski płynące z najnowszego raportu „Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów”.
Netykieta
Czy wiecie, że dobre maniery obwiązują także w internecie? Netykieta to zbiór zasad dotyczących pozytywnych zachowań w sieci, a te wpływają też na nasze bezpieczeństwo. Kodeks online obejmuje wszystkich użytkowników wirtualnego świata. Złamanie dobrych obyczajów może wiązać się ze zgłoszeniem sprawy do administratora serwisu, a w konsekwencji – usunięciem członka z danej grupy, np. forum dyskusyjnego.
Co mówi netykieta? Przede wszystkim szanujmy innych użytkowników, nie bądźmy hejterami lub trollami! Przestrzegajmy regulaminu danego serwisu – nie zaśmiecajmy wirtualnej przestrzeni spamem, nie naruszajmy prawa autorskiego, nie rozpowszechniajmy fake newsów. Piszmy poprawnie, nie krzyczmy w internecie (wyłączmy CAPS LOCK), nie nadużywajmy emotikonów. Szkodliwe i niebezpieczne treści publikowane w sieci zgłaszajmy do odpowiednich instytucji, np. zespołu Dyżurnet.pl.
Przestrzeganie zasad netykiety na pewno sprawi, że cyfrowy świat będzie przyjaźniejszy i bezpieczniejszy dla jego wszystkich użytkowników.
Jak uczyć dziecko dobrych zachowań w internecie? Zachęcamy do skorzystania z naszych kursów: „Krasnoludki 2.0 – Mech w potrzebie” i „Relacje w środowisku medialnym”.
Nomofobia
Tym terminem medycznym określa się jedną z chorób cywilizacyjnych. Nomofobia (z ang. no mobile phone phobia) oznacza paniczny strach przed brakiem dostępu do telefonu podłączonego do internetu. Osoby uzależnione od tego urządzenia oprócz lęku mogą odczuwać zawroty głowy, nudności czy ból w klatce piersiowej.
Chory dotknięty nomofobią dostaje ataku paniki na samą myśl, że może zgubić lub uszkodzić telefon. Frustracja pojawia się też w momencie, gdy traci go z zasięgu wzroku, zorientuje się, że bateria jest niemal wyczerpana lub telefon nie ma połączenia z siecią. Próby ograniczenia dostępu do urządzenia, brak możliwości przeglądania mediów społecznościowych, reagowania na każde powiadomienie powodują nerwowość, poirytowanie, agresję.
Nomofobia to choroba, a więc osoby cierpiące z jej powodu powinny skorzystać z pomocy specjalisty. Warto jednak zawczasu podjąć działania profilaktyczne, by smartfon – ulubione urządzenie dzieci i młodzieży – nie stał się w przyszłości źródłem problemów.
Co zrobić, by nowe technologie były wsparciem w rozwoju młodych użytkowników? Zachęcamy do lektury aktualności „Cyfrowe nawyki u dzieci – to nasza wspólna sprawa”.
Niebezpieczne kontakty
Kontakty online mają wiele zalet – cenią je szczególnie osoby, dla których komunikacja przez internet bywa łatwiejsza od tej prowadzonej w realnym świecie. Warto jednak pamiętać, że niektóre znajomości mogą być bardzo niebezpieczne. I choć z osobą o nieuczciwych intencjach może się w sieci zetknąć każdy, to skutki takiego kontaktu szczególnie dotkliwie odczują dzieci. Miły znajomy z internetu po prostu może się okazać niebezpiecznym przestępcą!
Na jakie zagrożenia narażeni są młodzi użytkownicy sieci podczas zawierania znajomości online? Jednym z nich jest child gromming, czyli uwodzenie nieletnich w internecie. To przestępstwo wiąże się też z nakłonieniem ofiary do produkcji intymnych materiałów (self generated content), a także z szantażem (sextortion), który sprawia, że generowane są kolejne zdjęcia lub filmy. Relacja groomingowa bardzo często prowadzi do wykorzystania dziecka w świecie realnym.
Warto podjąć kroki zmierzające do ochrony dzieci i młodzieży przed nawiązywaniem niebezpiecznych kontaktów online. Postawmy na rozmowę i edukację z zakresu cyberzagrożeń. Pamiętajmy też o budowaniu relacji opartej na zaufaniu. Wspierająca postawa rodziców i opiekunów sprawi, że dziecko chętniej zwróci się do nas po pomoc w przypadku doświadczenia trudnej sytuacji w sieci.
Jak bezpiecznie nawiązywać i podtrzymywać relacje w sieci? Wskazówek szukajcie w naszej aktualności „Złote zasady internetowych znajomości”.
To wszystko, co dziś dla Was przygotowaliśmy. Potrzebujecie powtórki z cyberbezpiecznego alfabetu? Wszystkie dotychczasowe pojęcia (od A do M) znajdziecie w zakładce „Aktualności”. Już w środę kolejny odcinek – nie przegapcie haseł na literę „O”!