Od kiedy internet stał się szeroko dostępny, stopniowo zaczęliśmy tam przenosić coraz więcej obszarów naszego życia. Dziś trudno sobie wyobrazić dzień bez sieci – możliwości, jakie nam daje, są wręcz nieograniczone. Zamówienie nowych mebli z dostawą pod drzwi czy załatwianie spraw urzędowych bez potrzeby stania w kolejkach to udogodnienia, które zdecydowanie poprawiły jakość naszego życia. Co oczywiste, internet przyciąga także najmłodszych. Warto pamiętać, by już na początku ich przygody ze smartfonem czy laptopem wprowadzić wspólne zasady korzystania z urządzeń cyfrowych, bo na horyzoncie mogą pojawić się zagrożenia, takie jak problematyczne użytkowanie internetu (PUI).

Problematyczne użytkowanie internetu – czyli jakie?

W którym momencie korzystanie z sieci staje się problematyczne i czym ono tak właściwie jest? PUI to nadużywanie internetu lub dysfunkcyjne korzystanie z niego, prowadzące do niewłaściwych zachowań, a w dłuższym czasie uzależnienia czy zaburzeń psychicznych. Problematyczne użytkowanie internetu często związane jest z innymi zjawiskami, takimi jak FOMO czy cyberprzemoc, o których mogliście dowiedzieć się z poprzednich części naszego cyklu „Cyberbezpieczna biblioteczka”.

Jak wynika z raportu NASK „Nastolatki 3.0” z 2021 r., co trzeci nastolatek wykazuje się wysokim natężeniem wskaźników PUI, a trzech na stu – bardzo wysokim. Grupą najbardziej narażoną na problemowe użytkowanie internetu są dziewczęta ze szkół ponadpodstawowych. Okazuje się również, że rodzice i opiekunowie mają świadomość problemu, ale nie wiedzą dokładnie, ile czasu ich dzieci spędzają online. Często przyczyną takiego stanu rzeczy jest nie zaniedbanie czy brak zainteresowania, a… spryt najmłodszych, którzy ukrywają przez dorosłymi swoje uzależnienie od urządzeń mobilnych. W jaki sposób reagować? Jeśli Waszemu dziecku sporadycznie zdarza się spędzać online więcej czasu niż ustaliliście, nie zakładajcie od razu, że to PUI. Obserwujcie Wasze dzieci i reagujcie, kiedy takie sytuacje zaczną się powtarzać lub zauważycie inne objawy, które mogą wskazywać na problematyczne użytkowanie internetu.

Jak kształtuje się PUI?

Jak wynika z badania „Problematyczne używanie internetu przez młodzież”, przeprowadzonego przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, ponad połowa młodych internautów miała kontakt z niebezpiecznymi treściami. Niemal co trzeci biorący udział w badaniu nastolatek miał do czynienia w internecie ze scenami okrucieństwa i przemocy, a co czwarty – z treściami dotyczącymi samookaleczania, materiałami pornograficznymi, dyskryminującymi lub zachęcającymi do obrażania innych. Należy zatem założyć, że każde dziecko narażone jest na treści, których jako opiekunowie nie chcielibyście im pokazywać.

Niestety, nie ma skutecznego sposobu na unikanie problematycznych materiałów online. Właśnie dlatego tak często powtarzamy, jak istotne jest rozmawianie o cyberzagrożeniach, towarzyszenie dziecku w świecie online oraz korzystanie z naszych kursów i innych materiałów edukacyjnych.

Głównymi czynnikami wysokiego ryzyka PUI jest odczuwanie silnego stresu szkolnego oraz doświadczanie przemocy rówieśniczej, a także konflikty rodzinne. Oznacza to, że działania profilaktyczne powinny zostać podjęte nie tylko w domu, ale również w szkole. Czynnikami wpływającymi na PUI są także burzliwe relacje między rodzicami, niezadowolenie z opieki rodzicielskiej, nielimitowanie czasu spędzanego online.

Braki w relacjach rodzinnych bardzo łatwo oddalają dzieci i nastolatków od świata realnego. Młodzi chcą zapomnieć o zmartwieniach, uniknąć sytuacji konfliktowych, szukają rozwiązania swoich problemów, sposobu na pozbycie się negatywnych emocji, co prowadzi ich w różne, niekoniecznie dobre miejsca w sieci. Podobnie reagują na problemy związane ze środowiskiem szkolnym (słaba więź ze szkołą, nauczycielem, rówieśnicy korzystający z różnego rodzaju używek, doświadczenie cyberprzemocy). To wszystko sprawia, że świat online jawi się dzieciom i nastolatkom jako idealne miejsce, „lek na całe zło”. Spędzając tam coraz więcej czasu, często zapominają o swoich codziennych obowiązkach, łatwiej popadają w uzależnienia i emocjonalne skrajności.

Badacze udowodnili, że nadmierne korzystanie z internetu skorelowane jest z występowaniem u młodzieży problemów psychicznych, takich jak zaburzenia nastroju, nadmierny stres, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, bezsenność, depresja czy nawet myśli samobójcze. Jeśli zauważyliście niepokojące sygnały w zachowaniu Waszego dziecka, rozmawiajcie, wspierajcie i ustalajcie wspólne zasady, a jeśli okaże się to potrzebne – skorzystajcie z pomocy specjalistów. Bezpieczeństwo i świadomość zagrożeń daje przewagę nad PUI!  

Jak chronić dziecko przed problematycznym użytkowaniem internetu?

Stabilność emocjonalna i sumienność to cechy, które zapewniają ochronę przed PUI. Jak pomóc dziecku je wykształcić? Potrzeba przede wszystkim wsparcia ze strony najbliższych mu osób, czyli rodziny, rówieśników oraz nauczycieli. Niezbędne będą też poczucie zrozumienia, rozmowy dotyczące bezpieczeństwa w internecie oraz towarzyszenie w świecie online, bycie na bieżąco z aktualnymi zainteresowaniami i aktywnością dziecka w sieci. Pomagajcie młodym internautom również w zachowaniu zdrowej równowagi między światem online i offline, angażujcie je w regularne zajęcia niezwiązane z internetem. Może poszukacie wspólnie nowego hobby, które nie wymaga dostępu do sieci i urządzeń cyfrowych?

Więcej informacji na temat problematycznego użytkowania internetu znajdziecie w publikacji „Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów – 2021 r.”.

Zachęcamy również do zapoznania się z pozostałymi częściami cyklu „Cyberbezpieczna biblioteczka”: 

• FOMO
• gaming
• cyberprzemoc
• młodzi w internecie
• sexting
• działania profilaktyczne w zakresie cyberbezpieczeństwa
• szkodliwe treści
• dezinformacja
• sharenting
• cyfrowy ślad
• trolling w internecie